Terug naar zoekresultaten

3.18.17.02 Inventaris van de charters afkomstig van de abdij Leeuwenhorst, 1261-1571

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

3.18.17.02
Inventaris van de charters afkomstig van de abdij Leeuwenhorst, 1261-1571

Auteur

J. Bruggeman en J.A.M.Y. Bos-Rops

Versie

24-05-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2016 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Abdij van Leeuwenhorst: Charters
Leeuwenhorst: Charters

Periodisering

archiefvorming: 1261-1571
oudste stuk - jongste stuk: 1261-1571

Archiefbloknummer

35016.2

Omvang

822 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het. Een gedeelte in het.
Nederlands
Latijn

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven en gedrukte teksten. De Nederlandstalige stukken van vóór ca. 1700 zijn geschreven in het gotische cursiefschrift, met name in de oud-Hollandse klerkencursief.

Archiefdienst

Nationaal Archief, Den Haag

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Abdij Leeuwenhorst te Noordwijkerhout

Samenvatting van de inhoud van het archief

De stukken van het archief (onderdeel charters) van de abdij Leeuwenhorst betreffen vrijwel uitsluitend de administratie en financiën van de rentmeesters uit de periode tussen 1261 en 1571. De charters gaan over verwerving van, inkomsten uit en verlies van onroerende goederen, hoofdzakelijk gelegen in Noordwijk en Noordwijkerhout en omgeving, door aankoop, vererving, belening, schenking, huur, verhuur, ruil en verkoop, alsmede over het verkrijgen van periodieke ontvangsten en het doen van periodieke betalingen.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
In 1261 stichtten Aarnout en Waalwijn van Alkamade de abdij. Op St. Thomas-avond in 1262 werd de eerste steen gelegd. De nonnen werden omstreeks 1273 opgenomen in de orde van de cisterciënzers en onder toezicht gesteld van het mannenklooster te Kamp (Duitsland). De nonnen verwierven uitgebreid landbezit, voornamelijk in Rijnland en Delfland. Rentmeesters droegen voor het verpachten daarvan en het beheer daarover de verantwoordelijkheid, zodat de nonnen zelf zich aan een contemplatief leven konden wijden.
Zeker in de beginperiode was de abdij Leeuwenhorst een instelling die in aanzien stond. In eerste instantie werden er alleen adellijke jonkvrouwen uit Holland opgenomen, later ook uit andere gewesten, en bovendien kwamen er steeds meer dochters uit patriciërsgeslachten bij. Door deze vertegenwoordigers van lagere standen en de grotere geografische afstand nam de betrokkenheid van familieleden af. Hetzelfde gold op den duur ook voor het aanzien dat de abdij genoot.
Begonnen met acht tot twaalf zusters waren er later gemiddeld dertig zusters in het klooster. Na de landing van de watergeuzen bij Katwijk in 1571 vluchtten zij naar Leiden. In 1573, tijdens het beleg van Leiden, werd de abdij, inclusief de kerk, door Leidenaars vernietigd om gebruik door de Spanjaarden te voorkomen. Op dezelfde plek werd later een adellijke hofstede aangelegd.
In 1572-'73 werden met de komst van de Reformatie de kerkelijke goederen onteigend. Het gros van deze goederen werd bestemd voor het onderhoud van de publieke kerk. Met de abdijen van Rijnsburg en Leeuwenhorst stond het anders. In eerste instantie werden ze door de Staten van Holland geconfisqueerd en onder beheer van een rentmeester gesteld, die aan de nonnen een alimentatie uitbetaalde. De Staten wilden de goederen te gelde maken en de opbrengst gebruiken voor de strijd tegen Spanje en de Leidse universiteit. De edelen betoogden echter dat veel van de bezittingen van adellijke herkomst waren. De abdijen waren destijds gesticht door de graven en gravinnen van Holland om adellijke jonkvrouwen op te nemen. Bovendien had de adel ook later nog goederen geschonken voor hun onderhoud. Daarom beschouwden de edelen de geestelijke goederen min of meer als familiebezit, dat nog steeds moest dienen voor de verzorging van adellijke dames. Uiteindelijk lieten de Staten in 1586 de goederen van deze twee abdijen geheel aan de Ridderschap.
Nominaal bleven de abdijen ook na 1572 onder leiding van abdissen staan, die de Ridderschap tot in de zeventiende eeuw benoemde. In 1620 werd besloten voor Rijnsburg geen nieuwe abdis meer te benoemen en voor Leeuwenhorst werd eenzelfde besluit in 1634 van kracht. Nadien waren het oudste en het op een na oudste lid van de Ridderschap respectievelijk abt van Rijnsburg en Leeuwenhorst. Naast de abdissen werden rentmeesters aangesteld. Vanaf 1624 nam een lid van de Ridderschap voor Leeuwenhorst het rentmeesterschap waar. De eigenlijke werkzaamheden werden door commiezen uitgevoerd, aan wie veel verantwoordelijkheden werden toevertrouwd.
G. de Moor wijdde verschillende studies aan de abdij, waarvan de belangrijkste zijn:en. Zie voor de latere geschiedenis uitvoeriger de inleiding van inventaris 3.01.06 (het archief van de Ridderschap en edelen van Holland en West-Friesland, 1572-1795) en, de Verborgen en geborgen. Het cisterciënzerklooster Leeuwenhorst in de Noordwijkse regio (1261-1574) (Hilversum 1994) Lonen en prijzen in het cisterciënzerinnenklooster Leeuwenhorst bij Noordwijkerhout tussen 1410/11 en 1570/71 (Amsterdam 2000) Leeuwenhorst, een Hollandse buitenplaats editie 2003 van het Jaarboek van de Kastelenstichting Holland en Zeeland onder redactie van E. den Hartog, R.H.M. van Immerseel en A. Coops.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Over de archivalia van Leeuwenhorst na 1572 zijn weinig gegevens voorhanden. Vermoedelijk hebben ze evenals die van de abdij van Rijnsburg in de zeventiende eeuw lange tijd op het Huys te Rijnsburg berust. Vanaf 1660 bevonden de archivalia zich in een gehuurde kamer van de commiezenfamilie Havius, later Heeneman. In de loop van de tijd vonden tal van aanvullingen plaats. Hoewel de Ridderschap eind achttiende eeuw werd opgeheven, bleef het archief in handen van dezelfde commies, D.J. Heeneman. Zie uitvoeriger de inleiding van inventaris 3.01.06, van het archief van de Ridderschap en edelen van Holland en West-Friesland, 1572-1795.
Pas in 1816 is het archief van de Ridderschap, met daarin opgenomen het archief van de Abdij Leeuwenhorst, vanuit het huis van commies Heeneman overgebracht naar het Rijksarchief.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het archief bevat voornamelijk akten betreffende de verwerving privileges en van renten en landerijen, welke dienden als inkomsten voor het beheer en onderhoud van de abdij en voor het levensonderhoud van de kloosterlingen. Veel van de landerijen liggen in Noordwijk en Noordwijkerhout en omgeving.
Selectie en vernietiging
Uit het archief is bij de bewerking niets vernietigd. Wel zijn er in de loop der eeuwen archiefbescheiden verloren gegaan.
Aanvullingen
Aanvullingen op het archief worden niet verwacht worden.
Verantwoording van de bewerking
Als enige toegang op de charters heeft decennia lang de regestenlijst gefungeerd. In die lijst, in 1935 vervaardigd door J. Bruggeman, zijn niet alleen regesten opgenomen van alle charters, maar ook van akten waarvan de tekst in een ander charter is overgenomen (bijvoorbeeld in een vidimus) en van akten die in enkele registers zijn overgeschreven, maar die niet altijd in origineel in het archief van Leeuwenhorst aanwezig zijn. Een regestenlijst is een lijst met korte samenvattingen van alle akten in chronologische volgorde. De regesten bevatten gegevens over personen en ligging van de landerijen, in de akten genoemd, alsmede over de gebruikte zegels die aan de charters bevestigd zijn of waren.
In 2016 heeft Yvonne Bos-Rops op basis van de regestenlijst een archiefinventaris vervaardigd, welke technisch noodzakelijk is om de charters te kunnen raadplegen. Deze toegang is een uittreksel uit de regestenlijst. In de primaire webversie (in 2021) van de archiefinventaris worden de regesten direct onder de beschrijving van de charters vermeld, waartoe ze behoren. In de PDF-versie van de inventaris zijn de regesten in een chronologische lijst opgenomen.
Een gedeelte van de regesten heeft betrekking op akten die zijn afgeschreven in registers. Deze registers zijn wel in de inventaris vermeld, onder de inventarisnummers 1001 en hoger, maar moeten worden aangevraagd met behulp van een andere archiefinventaris, nl. 3.18.17.01.
Ordening van het archief
De charters zijn zoveel mogelijk in chronologische orde beschreven. Sommige charters vormen fysiek een eenheid met een ander charter, omdat ze er aan zijn vastgemaakt (transfix of als aangehecht charter) of omdat de inhoud in een ander charter is overgeschreven (vidimus, transsumpt). In dergelijke gevallen staat de beschrijving van die gecombineerde charters of akten geordend op de datum van het jongste document. In deze toegang loopt de nummering van 1 tot 938, met hiaten. De ontbrekende nummers betreffen akten of charters die fysiek met een ander charter zijn gecombineerd.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Abdij van Leeuwenhorst: Charters, nummer toegang 3.18.17.02, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Leeuwenhorst: Charters, 3.18.17.02, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
3.18.17.01 - archief Abdij Leeuwenhorst: Registers en stukken
3.01.06 - Ridderschap en edelen van Holland en West-Friesland, 1572-1795
Publicaties G. de Moor, Verborgen en geborgen. Het cisterziënzerinnenklooster Leeuwenhorst in de Noordwijkse regio (1261-1574) , Hilversum 1994

Archiefbestanddelen