Back to search results

2.11.41 Inventaris van het archief van de Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs, belast met het toezicht op de landbouwscholen, (1876) 1882-1905

Het archief betreft dossier over de ontwikkeling van de Rijkslandbouwschool te Wageningen en, in beperkte mate, van andere vormen van landbouwonderwijs. Van 1894 tot 1904 zijn de dossiers inzake akte-examens volledig bewaard gebleven.

Download finding aid as PDF Download finding aid as XML

Look into the research guide

No specific research guide available, please see our general research information

Description

Archief Beschrijving van het archief Archiefvorming Inhoud en structuur van het archief Aanwijzingen voor de gebruiker Verwant materiaal

Archief

Titel

2.11.41

Inventaris van het archief van de Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs, belast met het toezicht op de landbouwscholen, (1876) 1882-1905

Auteur

J.A.A. Bervoets

Versie

27-03-2022

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag

2014 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Inspecteur Middelbaar Onderwijs, Toezicht op de Landbouwscholen

Toezicht landbouwscholen

Periodisering

archiefvorming: 1882-1905

oudste stuk - jongste stuk: 1876-1905

Archiefbloknummer

L222

Omvang

; 74 inventarisnummer(s) 1,40 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het

Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs in het bijzonder belast met het Toezicht op de Landbouwscholen Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs, , 1892-1905, , 1865-1958

Samenvatting van de inhoud van het archief

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer

De Wet op het Middelbaar Onderwijs van 1863, ingevoerd door het tweede kabinet Thorbecke, voorzag naast de instelling van hogereburgerscholen en de omvorming van de Delftse ingenieursopleiding tot een polytechnische school ook in de oprichting van een opleidingsinstituut voor de landbouw. Daartoe werden de volgende inspectiemaatregelen genomen: drie inspecteurs onderwijs zouden zich bezig houden met het reeds aanwezige landbouwonderwijs, een daarvan zou zich bezig houden met de inrichting van het opleidingsinstituut. Als zodanig functioneerden de geoloog W.C.H. Staring en ir. Matthias Salverda, oud-leraar plant- en dierkunde aan de Polytechnische School in Delft, die zelf in Groningen vergeefs een poging had gedaan om in Groningen een rijkslandbouwschool tot stand te brengen. Ter uitvoering van de adviezen van een landbouwcommissie, die in 1886 werd opgericht naar aanleiding van de landbouwcrisis, werd bij Koninklijk Besluit van 4 februari 1892, nr, 453 één inspecteur Middelbaar Onderwijs, belast met het landbouwonderwijs, benoemd, die vertrouwd was met het landbouwonderricht. Als zodanig werd F.B. Löhnis aangesteld, directeur van de Maatschappij voor Weldadigheid te Frederiksoord. Het taakveld waarvoor dit archief is gevormd betreft rijksinstellingen krachtens de wetten op het lager en middelbaar onderwijs en de daarin geregelde opleiding van leraren voorzover die betrekking hebben op landbouwonderricht. Aan de hand van zijn bevindingen adviseert hij de minister over de mogelijke oprichting van scholen. Dat heeft effect in 1876, dertien jaar na de vaststelling van Thorbeckes wet op het middelbaar onderwijs van 1863. In 1892, wanneer dit taakveld definitief wordt gecentraliseerd en de inspecteurs uitsluitend met het landbouwonderwijs zijn belast (met uitzondering van de aan de Rijkslandbouwschool verbonden HBS in Wageningen) leidt dit tot de volgende bemoeienis:

de landbouwscholen die door het rijk zijn opgericht, te beginnen met die in Wageningen (inclusief de HBS). Na de eeuwwisseling waren er nog meer inrichtingen.
de vanaf 1853 op advies van een koninklijke commissie aangestelde provinciale landbouwleraren of “wandelleraren”, die volwassenonderwijs gaven.
de landbouwwinterscholen, die als maatregel tegen de landbouwcrisis waren voorgesteld en deel uitmaakten van het lager onderwijs, en die tot 1957 hebben voortbestaan.
het landbouwonderwijs, dat verbonden was aan het uitgebreid lager onderwijs op openbare scholen.
het voorzitterschap van de examens voor de akte LO en MO landbouw, dat hij van 1894 waarnam.

Als adviseur inzake de inrichting van het landbouwonderwijs, de daarvoor gewenste regels en de door het rijk te treffen voorzieningen in de vorm van gebouwen, personele en materiële voorzieningen was de inspecteur op het eind van de negentiende eeuw een belangrijke, ja soms beleidsbepalende actor. Hij opereerde als een grote voorloper van het beleidsterrein landbouwonderwijs van het directoraat van de landbouw, dat zich vanaf 1898 als een aparte archiefvormer binnen het ministerie van Binnenlandse Zaken begon te profileren, en waarbinnen hij zeker tot 1918 dezelfde taken had.

Geschiedenis van het archiefbeheer

Noch door de onderwijsinspectie zelf noch door de rijksarchivaris vóór de oorlog werd aan de archieven, die door inspecteurs inzake het onderwijs werden gevormd, grote historische waarde gehecht. Een bewaarplicht van archieven is eerst in de Archiefwet van 1918 geregeld en ook daarna stuurden inspecteurs op vernietiging aan. De oud-inspecteur van het middelbaar onderwijs G.H. Coops kreeg b.v. op 2 februari 1935 van de Algemene Rijksarchivaris de machtiging om, na opmaking van proces-verbaal, de onder hem berustende bescheiden over de inspectie van enkele rayons van het middelbaar onderwijs van 1864 af volledig te vernietigen.

Dit is de reden waarom het archief van de inspecteur belast met landbouwonderwijs – ook al werd hij sinds 1898 niet aangestuurd door de minister van Onderwijs, maar door diens collega van Landbouw – slechts fragmentarisch bewaard is gebleven. Voor het merendeel bestaat het archief uit de stukken van het eerste tweetal inspecteurs, Löhnis en Van Hoek. Zij hebben grotendeels betrekking op de rijkslandbouwschool in Wageningen als voorloper van de toenmalige landbouwhogeschool. Löhnis kreeg echter in opdracht van de minister die hem aanstelde de archiefstukken van zijn voorgangers in handen, waarvan enkele van de belangrijkste stukken door hem werden bewaard.

Het archief werd als onderdeel van het archief van de Directie van de Landbouw in 1970 krachtens art. 5 van de Archiefwet 1962 aan het Algemeen Rijksarchief overgedragen. In 1982 werd het als een afzonderlijk bestand daarvan afgesplitst.

De verwerving van het archief

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud

Het archief geeft met name een beeld van de ontwikkeling en de gebeurtenissen op de Rijkslandbouwschool en voegt details toe aan de elders bewaard gebleven stukken betreffende deze school. Over de inspectie van andere inrichtingen en het landbouwonderricht in het algemeen zijn slechts fragmentarisch gegevens bewaard gebleven. Van 1894 tot 1904 zijn de dossiers inzake akte-examens volledig bewaard gebleven.

Selectie en vernietiging

Omdat reeds eerder in het archief selectie heeft plaats gevonden, is uit dit archief na overbrenging nauwelijks meer vernietigd. Een geringe hoeveelheid stukken betreffende de aanstelling, benoeming en ontslag van leraren aan de HBS en lager, betreffende declaraties, voorstukken van verantwoordingen en stukken betreffende aanwezigheid of afwezigheid bij vergaderingen van examencommissies zijn vernietigd.

Verantwoording van de bewerking

Tijdens de ordening van het archief werden dossiers aangetroffen, die deels voortkwamen uit een oorspronkelijke ordening, deels uit een herordening van stukken uit in het verleden ingrijpend geschoonde series. Deze dossiers zijn nader beschreven en ingedeeld op een manier die inzicht geven in de taakvelden van de inspectie.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen

Volledig openbaar.

Beperkingen aan het gebruik

Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.

Materiële beperkingen

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Aanvraaginstructie

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

Creëer een account of log in.
Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Citeerinstructie

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Inspecteur Middelbaar Onderwijs, Toezicht op de Landbouwscholen, nummer toegang 2.11.41, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Toezicht landbouwscholen, 2.11.41, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Verwante archieven

Archief van het ministerie van Binnenlandse Zaken, afdeling Onderwijs; Middelbaar onderwijs, Nationaal Archief, toegang 2.14.43, hoofdstuk 2.4

Archief LNV/Isp. Landbouwonderwijs, Nationaal Archief, toegang 3.11.5024

Archief LVV/Landbouwonderwijs 1881-1957, Nationaal Archief, toegang 2.11.35

Stukken van landbouwinspecteur W.C.H. Staring in het familiearchief Staring, De Wildenborgh, Vorden

Publicaties J. Baert, 'Het landbouwonderwijs in Nederland vóór 1876’. Het landbouwkundig tijdschrift, maandblad van het Ned. Genootschap voor Landbouwwetenschap , nr. 691, 692, 693. 1944-1948. G.M.C.J. Smeets, Agrarisch onderwijs : rapport van een onderzoek naar actoren, taken en handelingen op het beleidsterrein agrarisch onderwijs in de periode 1945 tot 1992 in het kader van het project invoering verkorting overbrengingstermijn (PIVOT) bij het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV) , ’s-Gravenhage 1955 (PIVOT-rapport 26)