Back to search results

3.03.11.01 Inventaris van het archief van de Arrondissementsrechtbank te Brielle, (1826) 1838-1877

Enter a search query
PreviousNext

Archief

Titel

3.03.11.01
Inventaris van het archief van de Arrondissementsrechtbank te Brielle, (1826) 1838-1877

Auteur

C. Venema

Versie

30-06-2022

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1988 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Arrondissementsrechtbank te Brielle
Rechtbank Brielle

Periodisering

archiefvorming: 1838-1877
oudste stuk - jongste stuk: 1826-1877

Archiefbloknummer

3489

Omvang

; 134 inventarisnummer(s) 8,40 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het
Nederlands

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Arrondissementsrechtbank, Brielle, 1838-1877

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat de processen-verbaal, vonnissen en dossiers van de strafzaken, hoofdzakelijk misdrijven. Strafzaken die bij de officier van Jusititie worden aangemeld krijgen een parketnummer, als de zaken voor de rechtbank komen krijgen ze ook een rolnummer. De burgerlijke zaken zijn onderverdeeld naar procesgang in dagvaardingen en rekesten. Van de dagvaardingen zijn er audiëntiebladen, vonnissen en processtukken, van de rekesten zijn er de beschikkingen. Onder de burgerlijke zaken vallen: geldvorderingen boven een bepaald bedrag, maar ook faillissementen, ondertoezichtplaatsingen, echtscheidingen, bezoekregelingen en curatele zaken. De rechtbank bewaart ook diverse akten, zoals de akten van depot, betreffende nalatenschappen, afstand van gemeenschap van goederen en de verkoop van schepen. Het archief bevat tevens huishoudelijke en griffiezaken, zoals vergaderstukken.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Het arrondissement Brielle bestond na de reorganisatie van 1838 uit slechts twee kantons, te weten het kanton Brielle, dat gevormd werd door de eilanden Voorne en Putten, en het kanton Sommelsdijk, gevormd door Goeree en Overflakkee. Het kanton Sommelsdijk was ontstaan door samenvoeging van de voormalige kantons Sommelsdijk en Goedereede. Deze samenvoeging was eigenlijk al bewerkstelligd in januari 1835, toen in Goedereede na het overlijden van de vrederechter geen opvolger meer werd benoemd. ( L.C. van der Knoop, De rechtbank van Brielle, 1811-1877, p. 174. ) De start van de arrondissementsrechtbank volgde vrijwel onmerkbaar op het einde van de rechtbank van eersten aanleg, waarvan alle functionarissen op 28 september 1838 door een gedelegeerde van de gouverneur van Zuid-Holland opnieuw werden beëdigd en geïnstalleerd ( Zie inventarisnummer 6 ) . Het personeel bestond tot ongeveer 1860 voornamelijk uit mensen uit de streek zelf, die hun functies vaak zeer lang uitoefenden. Na die tijd werden het meer en meer mensen van buitenaf, die vaak al snel probeerden weer uit Brielle weg te komen. Wellicht heeft dit verschijnsel te maken met het feit, dat het voortbestaan van het arrondissement Brielle al sinds 1827 uiterst onzeker was ( L.C. van der Knoop, De rechtbank van Brielle, 1811-1877, pp. 181-183. ) . De concept-wet R.O. van dat jaar bepaalde namelijk de opheffing van de rechtbank. Het college van Burgemeester en Wethouders van Brielle heeft steeds sterk geageerd tegen de dreigende opheffing; in het gemeentearchief ter plaatse is een dikke omslag te vinden, bevattende 'Adressen tot behoud der Arrondissementsrechtbank' ( Gemeentearchief Brielle, lade 65, nr. 7. ) . In 1827 werd reeds geprotesteerd tegen de concept-wet R.O., in augustus 1843 werd de Tweede Kamer aangeschreven over een nieuwe ontwerp-wet, in oktober 1851 ging een soortgelijk geschrift naar de procureur-generaal bij het Provinciaal Gerechtshof, waarna de Tweede Kamer in oktober 1862, februari 1863 en april 1876 nog een aantal adressen mocht ontvangen. Bij het adres van 1863 werd, daar men in Brielle geen hoge dunk had van de aardrijkskundige kennis in Den Haag, een kaartje gevoegd, waarop de reisroute van Goeree-Overflakkee naar de nieuw voorgestelde arrondissementshoofdplaats Dordrecht was aangegeven. Ook de Oude en de Nieuwe Maas, rivieren op de route Voorne-Putten naar Rotterdam, staan er duidelijk op. Het is niet verwonderlijk, dat op de verbindingen, die de reizen kostbaar, lastig, langdurig en gevaarlijk maakten en die bij ijsgang het bereiken van Rotterdam of Dordrecht onmogelijk maakten, de meeste nadruk werd gelegd. Ook economische motieven lagen ten grondslag aan de strijd om behoud van de rechtbank en zelfs de goede naam en het historisch belang van Brielle (1 april 1572!) werden in vrijwel alle adressen vermeld.
Het mocht allemaal niet baten; bij de wet van 9 april 1877, Staatsblad 76, werd de arrondissementsrechtbank te Brielle opgeheven en op 11 mei werd de laatste zitting gehouden. Met ingang van 15 mei 1877 behoorden de kantons Brielle en Sommelsdijk tot het arrondissement Rotterdam.
De vier boven lokalen in het raadhuis te Brielle, in het jaar 1838 voor enige duizenden guldens uit de gemeentekas verbouwd ( Zie adres 1876, gemeentearchief Brielle, lade 65, nr. 7. ) en ingericht als gehoor- of audiëntiezaal, parket, griffie en getuigenkamer, hadden kennelijk goed voldaan als onderkomen; al snel nadat de arrondissementsrechtbank was opgeheven werden ze - op 25 augustus 1877 - aan het kantongerecht verhuurd ( J. Engelaan, Inventaris van het archief van het kantongerecht te Brielle, 1878-1920, p. 26. ) .
Lijst van gemeenten in het arrondissement Brielle
Deze lijst is volgens de wet van 22 december 1828, Staatsblad nr. 74, in werking getreden per 1 oktober 1838
De spelling der plaatsnamen is letterlijk overgenomen uit het Staatsblad.
KANTON BRIELLE
  • Brielle
  • Oostvoorn, Rugge en Oosterland
  • Oud en Nieuw Kleiburg
  • Hellevoetsluis
  • Oude en Nieuwe Struiten
  • Abbenbroek
  • Zwartewaal
  • Vierpolders of het Nieuwland
  • Rokkanje, Strijpe, Lodderland, Stuif-Akker, St. Anna-polders en het Schapengors
  • Naters en St. Pancrasgors
  • Nieuw Hellevoet en de Quack
  • Nieuwenhoorn en Nieuwegote
  • Oudenhoorn
  • Zuidland en Velgersdijk
  • Heenvliet en Koolwijkspolder
  • Geervliet
  • Biert en Stompaard
  • Schuddebeurs en Simonshaven
  • Spijkenisse en Braband
  • Hekelingen en Vriesland
KANTON SOMMELSDIJK
  • Sommelsdijk en Kraaijesteijn
  • Middelharnis
  • Stad aan 't Haringvliet
  • Den Bommel
  • Dirksland
  • Melissant, Noorder-Schorren en Wellestrijpe
  • Onwaard, Oud- en Nieuw-Kraijerspolder en Kraaijenisse
  • Ooltgensplaat
  • Oude-Tonge
  • Nieuwe-Tonge en Klinkerland
  • Oud- en Nieuw Herkinge
  • Roxenisse
  • Goedereede
  • Ouddorp, Oudeland, Oude-Nieuwland,en West-Nieuwland, Oost- en Westdijk
  • Stellendam
Geschiedenis van het archiefbeheer
Toen de arrondissementsrechtbank de rechtbank van eerste aanleg opvolgde, werden de lopende zaken en tevens het hele archief overgenomen. Zuinig als men was vond men (i.c. de griffier) het niet nodig om alle boeken op 30 september af te sluiten en op 1 oktober met nieuwe katernen en delen te beginnen. Vele registers en klappers lopen gewoon door zonder dat de overgang gememoreerd is. Hierdoor is het niet mogelijk geweest (rond 1900) de beide archieven goed van elkaar te scheiden; diverse bescheiden bevatten ook gegevens van de rechtbank van eerste aanleg.
Na de reorganisatie in 1877 is het hele archief verhuisd naar de arrondissementsrechtbank te Rotterdam. Daar heeft het bijna honderd jaar gestaan. Op 18 augustus 1976 werd het overgebracht naar het hulpdepot van de Rijksarchiefdienst te Schaarsbergen, alwaar een vluchtige inventarisatie plaatsvond. Vervolgens werd het op 23 maart 1977 overgedragen aan het Rijksarchief in Zuid-Holland.
De rechtstitel is (nog) onbekend

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Compleet is het archief zeker niet; zo zijn de notulen, de algemene correspondentie en de toegangen daarop slechts fragmentarisch aanwezig. De stukken betreffende rechtspraak en buitengerechtelijke zaken geven gelukkig een vrij compleet beeld van de werkzaamheden. Weliswaar zijn niet alle soorten stukken, die bij een arrondissementsrechtbank gebruikt konden worden, aanwezig, maar vermoedelijk zijn die bij deze kleine en eenvoudig ingerichte rechtbank ook nooit gehanteerd.
Het feit dat in dit archief rechtbank en parket niet gescheiden waren is bepaald niet uniek. Het gebruik van één agenda voor de uitgaande stukken van beide instanties is dat meer; de kleinschaligheid van de Brielse rechtbank wordt er mooi mee benadrukt.
Verantwoording van de bewerking Het archief was toegankelijk door middel van de summiere inventaris uit Schaarsbergen (1976). De honderd zesentwintig inventarisnummers zijn er nu honderd eenenveertig geworden, verdeeld over twee archieven, daar het archief van het parket apart is gehouden. Naast het scheiden van deze twee archieven zijn verschillende stukken afgescheiden, die in andere archieven thuishoren. Van enkele registers behoorden de vroegste katernen tot het archief van de rechtbank van eerste aanleg. Deze zijn daarnaar overgebracht evenals enkele losse stukken. Katernen die doorliepen tot na 1 oktober 1838 werden echter in het archief van de arrondissementsrechtbank gelaten. Verder bleek oud inventarisnummer 96 uitsluitend afschriften van akten van huwelijkse voorwaarden uit Rotterdam te bevatten. ( Met oud inventarisnummer wordt bedoeld het nummer dat de stukken hadden in de inventaris Schaarsbergen 1976. Nieuw nummer is het nummer dat de bescheiden in deze inventaris gekregen hebben. ) Ook bij de dubbelen der repertoria van de notarissen bevonden zich stukken die in het archief van de arrondissementsrechtbank Rotterdam thuishoren, namelijk de repertoria over 1877, die in januari 1878 zijn gedeponeerd.
Diverse oude inventarisnummers werden gesplitst, deels omdat ze zeer verschillende bescheiden bevatten, deels omdat de toegankelijkheid erdoor werd vergroot. Andere werden juist samengevoegd, en bij de dubbelen der repertoria van notarissen is beide gebeurd, omdat men niet altijd goed op de voorletters van de notarissen had gelet.
Doordat vele notarissen door hun zoon werden opgevolgd was dit archiefgedeelte vrij chaotisch geworden. De jaartallen, die in deze inventaris achter de notarissen staan vermeld, geven de perioden aan waarover de repertoria lopen. Deponering geschiedde altijd in januari van het erop volgende jaar.
Er is besloten uit dit archief niets te vernietigen. Het is een vrij oud, klein en niet geheel compleet archief van een opgeheven instelling. De hoeveelheid bescheiden, die voor vernietiging in aanmerking kwam, was zo gering dat het de moeite niet waard werd gevonden.
Ordening van het archief
Strafzaken
Het zoeken in de strafzaken tot 1846 gaat eenvoudig via de klapper op de vonnissen (inv.nr. 55). Hierin staan naam, leeftijd, beroep en woonplaats van de gevonnisten, gevolgd door de misdaad, het vonnis en de datum van het vonnis. De namen zijn gerangschikt per beginletter; alle namen met dezelfde beginletter zijn vervolgens chronologisch op datum van het vonnis ingeschreven. Met de gevonden data kunnen de vonnissen dan worden opgezocht in de 'correctionele vonnissen' (inv.nrs. 17-54).
Vanaf 1846 wordt het lastiger, omdat de - gelukkig compleet bewaarde - rolboeken (inv.nrs. 11-16) niet op alfabet maar chronologisch op datum van de zitting zijn ingericht. De namen zijn echter groot en duidelijk geschreven, zodat de gezochte persoon, en daarmee ook weer de datum van het vonnis toch vrij snel gevonden kunnen worden.
Burgerlijke zaken
Voor de burgerlijke zaken is het repertoire van de griffier (inv.nr. 130) onmisbaar.
Hierin zijn de akten en vonnissen chronologisch ingeschreven. Behalve datum en soort van het stuk wordt steeds een korte beschrijving gegeven. De nummering in dit register is vaak overgenomen op de linkerbovenhoek van de beschikkingen, vonnissen en uitspraken in bij rekest aanhangig gemaakte zaken (inv.nrs. 68-82). Via de in dit register te vinden data is ook het zoeken in de audiëntiebladen (inv.nrs. 56-60) een stuk gemakkelijker.
Buitengerechtelijke zaken Ook hier bewijst bovengenoemd repertoire van de griffier goede diensten. De geregistreerde akten staan vaak afgeschreven in specifieke registers, zoals bijvoorbeeld de akten van depot. ( Zie inventarisnummers 88, 90 en 102. )

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Arrondissementsrechtbank te Brielle, nummer toegang 3.03.11.01, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Rechtbank Brielle, 3.03.11.01, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
3.03.11.02: Archief van het Parket van de Officier van Justitie te Brielle (1850-1877).

Inventories