Back to search results

2.21.114 Inventaris van het archief van Cornelis Felix van Maanen [levensjaren 1769-1846], en enige familieleden, (1577) 1795-1846 (1887)

Enter a search query
PreviousNext

Archief

Titel

2.21.114
Inventaris van het archief van Cornelis Felix van Maanen [levensjaren 1769-1846], en enige familieleden, (1577) 1795-1846 (1887)

Auteur

H.T. Colenbrander, W. Moll, H.A.J. van Schie

Versie

22-01-2023

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1900 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Collectie 018 C.F. van Maanen
Maanen, van

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1717-1867

Archiefbloknummer

C22232

Omvang

; 474 inventarisnummer(s) 11,70 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het. Een deel der stukken uit de periode 1815-1830 is in het.
Nederlands
Frans

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven en gedrukte teksten, geen bijzondere documenten.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Maanen, Cornelis Felix van (1769-1846)
Maanen, Guillaume Adrien Gérard van (1801-1871)
Maanen, Johannes van (1738-1795)
Meersch, Guilliam van der (1732-1809)
Meersch, Johan Frans van der (1776-1827)
Meersch, Maria Theodora van der (1771-1855)
Craght, Martinus van der (1679-1765)
Limborch, Frans van (1730-1807)

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat hoofdzakelijk stukken van Cornelis Felix van Maanen en zijn zoon Guillaume Adrien Gérard van Maanen, alsmede een kleine hoeveelheid stukken van enkele familieleden. Het merendeel der stukken betreft de voorbereiding van de Nederlandse wetboeken. Voorts stukken betreffende de verhouding met de Rooms-Katholieke kerk, beperking van de persvrijheid, de afscheiding van België, en de herziening van de Grondwetten (1814, 1815 en 1840).Tenslotte is er nog een kleine handschriften- en autografenverzameling.

Archiefvorming

Geschiedenis van het archiefbeheer
De archiefbescheiden van Cornelis Felix van Maanen en van zijn familieden zijn door hem bewaard en door vererving bij zijn zoon Guillaume Adrien Gérard en kleinzoon Cornelis Felix Theodoor terecht gekomen. De handschriftenverzameling, oorspronkelijk van Frans van Limborch, is via vererving langs de familielijn Van der Craght en Van der Meersch in het bezit van Cornelis Felix gekomen. Deze handschriftenverzameling is in 1862 door Martinus Nijhoff in Den Haag geveild. Kleine delen van het eigenlijke archief van Cornelis Felix van Maanen zijn verkocht of geschonken aan derden. Na het overlijden van Cornelis Felix Theodoor hebben zijn erfgenamen in 1900 het grootste deel van het archief verkocht.
De verwerving van het archief
In december 1862 zijn ter veiling bij Martinus Nijhoff in Den Haag uit de collectie Van Limborch stukken aangekocht, welke aanvankelijk als "Handschriften Van Maanen" zijn beheerd. In de loop der jaren zijn deze stukken, zoals toen gebruikelijk, verdeeld over verschillende archieven en collecties, waaronder die der Aanwinsten (1.11.01.01) en Handschriften (3.22.01.01). Deze eerste "collectie Van Maanen" bestaat dus niet meer. De collectie bevatte overigens geen stukken die van Van Maanen zelf afkomstig waren.
In 1886 werd een kleine verzameling stukken geschonken door mr. C.F.Th. van Maanen, onder beding dat hiervan geen melding zou worden gemaakt. In het jaarverslag noch in de correspondentie van het Rijksarchief is deze aanwinst vermeld. In de aanwinstenlijst staan deze stukken geregistreerd als 1886 A 9 a-m. Later zijn de beschreven onder de inventarisnummers 1-15 van "Aanwinst 1886". Voorts is in 1895 nog een hoeveelheid stukken verworven, welke aan deze collectie zijn toegevoegd onder de inventarisnummers 16-21. De rechtstitel en herkomst van dit materiaal kon niet achterhaald worden. In de aanwinstenlijst is het geregistreerd als 1895 LXXII nos. 1-6. Tenslotte is in 1947 onder inventarisnummer 22 nog een afschrift van een memorie over de Hollandse archieven in 1811 toegevoegd. In de huidige archiefinventaris zijn de stukken, behoudens de laatste, te vinden onder de inventarisnummers 384-404.
Een volgende deel van het archief werd in 1895 verworven van mr. P.J. Pijnappels en geregistreerd en beschreven als "Aanwinst 1895 LXI" nrs. 1-35. De rechtstitel van dit materiaal is niet in de aanwinstenlijst, noch in de correspondentie vermeld. Deze stukken zijn in de huidige inventaris beschreven onder de inventarisnummers 405-439.
Het grootste en belangrijkste deel van het archief van Van Maanen is in 1900 verworven. De boekhandelaren W.P. van Stockum & Zoon te 's-Gravenhage hadden dit archief ter veiling aangeboden. Het gelukte de algemene rijksarchivaris, daartoe in staat gesteld door een aanzienlijk buitengewoon crediet van het ministerie, de staatkundige papieren van Van Maanen, welke in het eerste deel van de gedrukte veilingcatalogus beschreven waren, in hun geheel ondershands aan te kopen. Van het tweede gedeelte werden voorts op de gewone veiling slechts die nummers aangekocht welke van belang schenen. In de huidige archiefinventaris zijn deze stukken beschreven onder de inventarisnummers 1-316.
In april 1915 kon een volgende deel van het archief van Van Maanen worden verworven, en wel vele stukken van C.F. en G.A.G. van Maanen, betrekking hebbend op de codificatie van ons recht. Dit materiaal was indertijd door mr. C.F.Th. van Maanen, advocaat-generaal bij de Hoge Raad ten geschenke gegeven aan mr. C.L. Kooiman, advocaat en procureur te Utrecht. Nadat deze was overleden, zijn deze stukken door het Rijk van de weduwe Kooiman aangekocht. De stukken zijn thans in deze archiefinventaris onder de inventarisnummers 317-383 beschreven.
Bij de in 1920 van de Hoge Raad der Nederlanden overgenomen archieven van het Keizerlijk Gerechtshof en het Hooggerechtshof der Nederlanden bevond zich een grote verzameling gedrukte kamerstukken. Deze drukwerken had Van Maanen als minister toegezonden gekregen ter voorbereiding van zijn optreden in de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal. Met deze gedrukte stukken was een kleine hoeveelheid eigenhandige aantekeningen en teksten van Van Maanen vermengd geraakt. In 1936 werd een laatste bestanddeel verworven door schenking en aan dit gedeelte van het archief toegevoegd. Slechts een klein gedeelte van dit archiefdeel is in de huidige inventaris beschreven, en wel onder de inventarisnummers 440-472.
Het archiefblok bevat archiefstukken onder verschillende rechtstitels verworven.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
In de aanwinstenlijsten en/of gedrukte Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven zijn de verschillende aanwinsten, waaruit het archief van Van Maanen is opgebouwd, als volgt inhoudelijk gekenschetst.
Het archief ( aanwinst 1886 ) bevat bescheiden, voornamelijk de geschiedenis van Nederland tussen de Nederlandse Opstand en de laatste regeringsjaren van het bewind van Willem I, onder wie mr. C.F. van Maanen minister van Justitie is geweest. Het geheel betreft een verzameling stukken zonder al teveel zichtbare samenhang.
De verzameling ( aanwinst 1895 ) bestaat uit papieren van Mr. Cornelis Felix van Maanen, voornamelijk behoorende tot de periode, waarin hij na de ingetreden nieuwe orde van zaken (1795) procureur-generaal bij het Hof van Holland was. Daarin treden op den voorgrond vele acten en correspondenties betreffende rechtsvervolgingen, die Van Maanen of een zijner voorgangers om politieke overtredingen heeft ingesteld. Voor de kennis van de staatkundige partijschappen op het einde der 18e eeuw kunnen zij nog enkele bijdragen leveren. De aandacht zij gevestigd op den dreigbrief, dien Abraham Douglas aan Willem V schreef, en op de crimineele procedure tegen Mr. Ocker Repelaer wegens zijne verstandhouding met de stadhouderlijke partij, waarop zijne veroordeeling gevolgd is. Bij de collectie zijn ook enkele bescheiden gevoegd uit den tijd, waarin Van Maanen onder de regeering van Koning Lodewijk het Ministerie van Justitie waarnam.
Het archief ( aanwinst 1900 ) bestaat uit stukken afkomstig van verschillende leden van de familie Van Maanen en enkele aanverwanten waaronder C.F. van Maanen in diens functie van advocaat-fiscaal en procureur-generaal van Holland en Zeeland, Staatsraad van het Koninkrijk Holland, minister van Justitie en Politie van het Koninkrijk Holland, minister van Justitie van het Koninkrijk der Nederlanden en minister van Staat. Het betreft stukken van particuliere aard; politieke stukken (waaronder stukken over de grondwet van 1815); correspondentie en een handschriften- en autografenverzameling.
Het archief ( aanwinst 1915 ) bevat stukken afkomstig van staatsman C.F. van Maanen (1769-1846) met betrekking op zijn functie als eerste president van het Keizerlijk Gerechtshof in Den Haag, later Hooggerechtshof der Vereenigde Nederlanden, zijn functie als Minister van Justitie en Politie van het Koninkrijk Holland en later van het Koninkrijk der Nederlanden. Daarnaast bevat het archief stukken afkomstig van G.A.G. van Maanen in zijn functie als Secretaris der Commissiën tot de redactie der nationale en der militaire wetgeving. Veel van de stukken hebben betrekking op de codificatie van het Nederlands recht. De geheele - van mevrouw Kooiman verworven - verzameling bestaat, behalve uit een aantal gebonden boeken, uit portefeuilles, die op ééne na alle door de beide Van Maanens van een opschrift zijn voorzien.
Wat de beteekenis er van ( aanwinst 1920 ) aangaat, zoo moet, allereerst er op gewezen worden, dat zij dagteekent uit het tijdvak voor de invoering der ministerieele verantwoordelijkheid, uit den tijd dus, dat de verhouding van den Minister tot den Koning eenerzijds en tot de Staten-Generaal anderzijds een andere was, dan zij nu is. Terwijl nu kan gezegd worden, dat de Minister voor zijn voile verantwoordelijkheid neemt, wat in de van de regeering uitgaande stukken wordt gezegd, kon men vroeger dit niet met zooveel stelligheid beweren. De houding van eenig Minister ten opzichte van eenig wetsontwerp, de invloed, dien hij op de samenstelling en de totstandkoming wist uit te oefenen, kwamen niet zoo stellig aan het licht, als nu het geval is. Daarom hebben eigenhandige aanteekeningen van Ministers uit dien tijd bijzondere beteekenis. Lang niet bij alle, maar toch bij niet weinige wetsontwerpen heeft Van Maanen in de "gedrukte stukken" kantteekeningen gemaakt of daarbij nota's of memories gevoegd. Voornamelijk zijn het die betreffende de wetboeken en wat daarmede samenhangt. En deze zijn het, die de verzameling niet onbelangrijk maken. Soms bepalen de aanteekeningen, tijdens de vergaderingen gemaakt, zich tot een bloote vermelding van de namen der personen, die het woord hebben gevoerd, soms houden ze ook opmerkingen over den inhoud van het gesprokene in; vermoedelijk diende dit voor de beantwoording of tot verdediging van het ontwerp. Maar eigenaardig is wel, dat er niet altijd volkomen overeenstemming bestaat tusschen die aanteekeningen en de latere uitgave der "Handelingen". Sterker, men vindt in deze verzameling soms een uitvoerig uitgewerkt ontwerp van de redevoering van Van Maanen, waarvan in de "Handelingen" geen spoor is te ontdekken; zoodat men dient aan te nemen, dat zij niet is uitgesproken, want de notulen vermeldden toch steeds de namen van hen, die gesproken hadden, al hielden ze niet uitvoerig in, wat ze gezegd hadden. Een enkele maal vindt men soms meer namen van sprekers, of de namen in een andere volgorde dan de Handelingen vermelden. Ook vindt men een minuut van een antwoord aan den Secretaris van Staat met een minuut voor een regeeringsantwoord, welke minuut echter veel meer bevat, dan het later verschenen regeeringsantwoord. Een en ander doet zien, dat bij onderzoekingen over eenig wetsontwerp, een gebruik van deze verzameling Van Maanen wel eens nut kan opleveren. Maar vooral, omdat het in hoofdzaak juist de wetsontwerpen betreffende de totstandkoming der wetboeken zijn, welke Van Maanen van aanteekeningen enz. voorzag, zal deze verzameling wederom een aanvulling zijn van de reeks, die gevormd wordt door de verzamelingen Elout, Kemper, straks nog Cras en dergelijke van denzelfden aard.
Verantwoording van de bewerking
De delen van het archief van Van Maanen, verworven in de jaren 1886 en 1895 zijn als onderdeel van de aanwinsten van die jaren beschreven. Aanwinst 1895 is ook als zodanig gepubliceerd in de Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven.
De grote aanwinst uit 1900, welke het hoofdbestanddeel van het archief van Van Maanen omvat, is beschreven door dr. H.T. Colenbrander. Hij heeft het archief ingedeeld naar de functies van Van Maanen. Een verdere onderverdeling heeft hij evenwel niet aangebracht. De archiefinventaris is in de Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven gepubliceerd, en wel in aanwinstenlijst van het Rijksarchief als onderdeel XXIII. Een nadere toelichting omtrent de bewerking is niet gepubliceerd.
De aanwinst uit 1915 is door dr. W. Moll beschreven als een supplement op de inventaris van 1900. De stukken zijn, ook als zij afzonderlijk beschreven zijn, gelaten in de portefeuilles, waarin zij oorspronkelijk berustten, en bij de beschrijving in de inventaris is daarvan aantekening gehouden.
De aanwinst uit 1920 tenslotte is door dr. C.C.D. Ebell beschreven, waarbij hij de gedrukte stukken ordende overeenkomstig de zittingsjaren van de Tweede kamer der Staten-Generaal. Het geringe aantal eigenhandige aantekening van Van Maanen zijn bij deze drukwerken gelaten.
Aldus waren er vijf afzonderlijke collecties Van Maanen ontstaan. Deze moesten aangevraagd worden met behulp van het jaar van aanwinst, dus bijv. Van Maanen 1915, inv.nr. 98a. Deze wijze van beschrijving en nummering leverde geregeld problemen op. Onderzoekers kregen soms een bestanddeel uit een ander archiefdeel dan aangevraagd, en bij terugplaatsing kwam het ook wel voor dat een bestanddeel in een verkeerd deel van het archief werd geplaatst. Het bestanddeel kon zo jaren zoek zijn.
Eerst in 2012, toen wederom een vermissing werd geconstateerd, welk bestanddeel na een controle uiteindelijk werd teruggevonden in een anderdeel van het archief van Van Maanen, is besloten om de verscheidene onderdelen van het archief tot één geheel samen tevoegen. De belangrijkste ingreep was de hernummering van drie van de vijf onderdelen. De nummering van het hoofdarchief, het in 1900 verworven deel, is gehandhaafd (inv.nrs. 1-316). De andere delen, verworven in de jaren 1886, 1895 en 1915 zijn vernummerd, aansluitend op de nummering van het hoofdarchief. De bestanddelen uit deze aanwinsten zijn thans genummerd 384-404, 405-439 resp. 317-383.
De laatste aanwinst, verworven in 1920, is niet met het hoofdarchief samengevoegd. Dit archiefdeel bestaat vrijwel volledig uit gedrukte stukken van de Tweede Kamer der Staten-Generaal uit de jaren 1814-1846. Deze stukken zijn al aanwezig in het archief van de Tweede Kamer zelf. Het bewaren van een dubbele, niet volledige set van dit materiaal, lijkt niet noodzakelijk. Wel zijn de handgeschreven aantekeningen van Van Maanen uit deze collectie drukwerken verwijderd, en onder de inv.nrs. 440-472 aan het hoofdarchief toegevoegd. De omvang van deze aantekeningen was beperkt, slechts 15 centimeter. De drukwerkcollectie (archiefinventaris 2.21.114.05) zal te gelegener tijd voor vernietiging worden voorgedragen en dan worden afgevoerd.
De beschrijvingen van de bestanddelen zijn zoveel mogelijk ongewijzigd gelaten. Zelfs de spelling is niet gemoderniseerd. De beschrijvingen zijn ingedeeld naar archiefvormer. Vervolgens zijn de beschrijvingen, evenals in de inventaris van H.T. Colenbrander uit 1900, naar functies ingedeeld. Omdat soms de hoeveelheid materiaal dat bij de uitoefening van een functie ontstaan en bewaard gebleven is tamelijk groot was, zijn in die gevallen de beschrijvingen nader onderverdeeld. Dit heeft tot gevolg dat het archief veel overzichtelijker en daardoor toegankelijker is geworden.
In deze toegang zijn samengevoegd de nu vervallen toegangen 2.21.114.01, 2.21.114.02, 2.21.114.03 en 2.21.114.04 en het manuscript gedeelte uit 2.21.114.05.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Collectie 018 C.F. van Maanen, nummer toegang 2.21.114, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Maanen, van, 2.21.114, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Afgescheiden archiefmateriaal
Het eerste gedeelte van de "collectie Van Maanen" (aanwinst 1862) is in de loop der jaren, zoals destijds gebruikelijk, verdeeld over verschillende archieven en collecties, waaronder die der Aanwinsten (1.11.01.01), Handschriften (3.22.01.01) en Admiraliteitscolleges XLII (1.01.47.32).
In 1947 is een Tableau indicateur de la nature et du contenu général des dépots principaux d'archives de l'ancienne Hollande qui se trouvent actuellement à La Haye, à Amsterdam et à Rotterdam uit 1811 aangetroffen tussen de papieren van rijksarchivaris mr. Ebell. Om onduidelijke redenen is dit stuk aan het archief van Van Maanen toegevoegd als aanw. 1886, inv.nr. 22. Dit stuk is in 2012 verwijderd en ingevoegd in het archief van het Algemeen Rijksarchief, 2.14.03, inv.nr. 466.
Verwante archieven
De neerslag van de belangrijkste activiteiten van C.F. van Maanen is te vinden in de archieven, beschreven in de volgende archiefinventarissen:
  • 3.03.01.01 - Inventaris van het archief van het Hof van Holland, 1428-1811
  • 2.01.10.04 - Inventaris van het archief van het Ministerie van Justitie en Politie, 1806-1810
  • 2.09.01 - Inventaris van het archief van het Ministerie van Justitie, (1800) 1813-1876 (1951)
Andere archieven die veel materiaal bevatten over de totstandkoming van de nationale wetboeken zijn beschreven in:
  • 2.21.059 - Inventaris van het archief van Cornelis Theodorus Elout en enkele familieleden, (1653) 1745-1946 (1959)
  • 2.21.098 - Inventaris van de archieven van jhr. mr. Joan Melchior Kemper en mr. Hendrik Constantijn Cras, 1743-1847
  • 2.21.008.65 - Inventaris van het archief van mr. J.C. Voorduin [levensjaren 1799-1878], 1814-1848
Het familiearchief Boissevain, in het Gemeentearchief van Amsterdam (nummer 394) bevat enkele stukken van particuliere aard van C.F. van Maanen onder de inventarisnummers 1150-1155.
Daarnaast is er een collectie Mr. C.F. van Maanen te vinden in het Koninklijk Huisarchief, onder nummer G 69, bevattende stukken betreffende leden van het Koninklijk Huis, welke door C.F. van Maanen zijn behandeld als Minister van Justitie.
Tot slot is er ook nog te vinden in het Algemeen Rijksarchief te Brussel in het persoonlijk archief van Henri Schuermans onder inventaris nummer 26 correspondentie tussen Schuermans en Van Maanen.

Bijlagen

Concordantie van oude inventarisnnummers naar de huidige
Het archief van Van Maanen is samengevoegd. Het bestond oorspronkelijk uit vijf afzonderlijk genummerde onderdelen.
Oorspronkelijke kenmerken Latere kenmerken Huidige inv.nrs.
Aanwinst 1886 A nr. 9 a-m 2.21.114 / 2.21.114.01 inv.nrs. 1-15 384-398
Aanwinst 1895 LXXII nrs. 1-6 2.21.114 / 2.21.114.01 inv.nrs. 16-21 399-404
Aanwinst 1886 ongenummerd 2.21.114 / 2.21.114.01 inv.nr. 22 2.14.03 inv.nr. 466
Aanwinst 1895 LXI nrs. 1-35 2.21.004.18 / 2.21.114.02 inv.nrs. 1-35 405-439
Aanwinst 1900 nrs. 1-316 2.21.004.01 / 2.21.114.03 inv.nrs. 1-316 1-316
Aanwinst 1915 nrs. 33a-313g 2.21.004.02 / 2.21.114.04 inv.nrs.33a-313g 317-383
Aanwinst 1920 nrs. 1-158 2.21.004.05 / 2.21.114.05 inv.nrs. 1-158 ( Dit archiefdeel is slechts gedeeltelijk opgenomen. ) 443-472
Aanwinst 1920 nrs. 159-160 2.21.004.05 / 2.21.114.05 inv.nrs. 159-160 440, 441
Aanwinst 1936 V 2.21.004.05 / 2.21.114.05 inv.nrs. 161 442
Oorspronkelijke kenmerkenLatere kenmerkenHuidige inv.nrs.

Inventories