Terug naar zoekresultaten

1.10.94 Inventaris van het archief van de familie Fagel: Supplement, 1524-1795

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaalBijlagen

Archief

Titel

1.10.94
Inventaris van het archief van de familie Fagel: Supplement, 1524-1795

Auteur

Th.H.P.M. Thomassen

Versie

08-05-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
(c) 1990 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Collectie Fagel, Supplement
Fagel suppl.

Periodisering

archiefvorming: 1670-1795
oudste stuk - jongste stuk: 1524-1795

Archiefbloknummer

1161

Omvang

; 956 inventarisnummer(s) 48,22 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven en gedrukte teksten. De Nederlandstalige stukken van vóór ca. 1700 zijn geschreven in het gotische cursiefschrift, met name in de oud-Hollandse klerkencursief. Het archief bevat kaarten.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

familie Fagel

Samenvatting van de inhoud van het archief

De familie Fagel had zich gedurende de 16e, 17e en 18e eeuw ontwikkeld tot een aanzienlijk regentengeslacht, hetgeen bijvoorbeeld blijkt uit de ambten die verschillende leden bekleedden. Vooral als griffier van de Staten-Generaal hebben verschillende generaties Fagel naam gemaakt.
Het archief is ingedeeld in enkele rubrieken, te weten correspondentie van de griffiers Fagel, retroacta betreffende Generaliteitscolleges en Generaliteitsbemoeienissen. Een rubriek varia retroacta, Retroactaverzamelingen en kwitanties van voorgangers en ondergeschikten ter griffie en nog een rubriek handschriften en drukwerken verzameld door Hendrik Fagel de Oude (1706-1790).
De stukken afkomstig van de Generaliteitscolleges betreffen de Staten-Generaal, Raad van State, Generaliteitsrekenkamer, Admiraliteitscolleges en het Huis van Oranje.
De stukken in de rubriek Generaliteitsbemoeienissen handelen over gewestelijke zaken, militaire- en zeezaken, financiële kwesties, buitenlandse zaken, religie en kerkelijke zaken, jurisdictie en justitiële zaken. Voorts stukken over de Generaliteitslanden, de VOC en WIC, Suriname en de Antillen.
De verzameling stukken van Hendrik Fagel de Oude bevat een overzicht aan gewone en secrete resoluties van de Staten-Generaal door de jaren heen (van 1585 tot 1775 met hiaten) en generale indices op die resoluties, zo ook voor de Staten van Holland en de Raad van State.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Enkele telgen van de familie Fagel, afkomstig uit Vlaanderen, bekleedden in de Republiek der Verenigde Nederlanden en tijdens het Koninkrijk vooraanstaande functies. De belangrijkste functie die een vijftal van hen bekleedde was griffier der Staten-Generaal. Dat waren achtereenvolgens:
  • Gaspar Fagel (1634-1688), van 1670 tot 1672
  • Hendrik Fagel (1617-1690), van 1672 tot 1690
  • François Fagel (1659-1746), van 1690 tot 1744
  • Hendrik Fagel de oude (1706-1790), van 1744 tot 1790
  • Hendrik Fagel de jonge (1790 tot 1795), van 1790 tot 1795.
Zij vervulden, evenals enkele andere leden van de familie Fagel, nog andere posten, zoals raadpensionaris van Holland (Gaspar, van 1672-1688) en commies, assistent-griffier of tweede griffier bij de Staten-Generaal.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Het archief van de elkaar opvolgende griffiers der Staten-Generaal uit het geslacht Fagel, werd grotendeels bewaard in hun woning, het herenhuis Noordeinde 140 te 's-Gravenhage. Dat archief werd, met de bijbehorende handschriften en bibliotheek in 1803 bij Van Cleef en Scheurleer ter veiling gebracht. Hiertoe behoorden ook series registers van ordinaris resoluties, de gedrukte resoluties en de secrete resoluties van de Staten-Generaal met particuliere en generale indices en de registers van ordinaris en secrete resoluties van de Staten van Holland met indices. Deze series zijn op last van de algemeen secretaris van het Staatsbewind C.G. Hultman in beslag genomen en uitgeleverd, en dus niet aan particuliere personen verkocht. Hultman liet deze series bij de archieven van de Staten-Generaal plaatsen. In 1854 zijn deze resolutieseries grotendeels afgescheiden, en in bruikleen gegeven aan de bibliotheek van de Tweede Kamer. In 1982 keerden deze registers terug en vormden de "Staten-Generaal Collectie Tweede Kamer (CTK)".
Veel kavels van de auctie van Van Cleef en Scheurleer die wel ter veiling kwamen, werden gekocht door Johannes Goldberg, van 1799 tot 1801 Agent van Nationale Oeconomie. Hij wilde na opheffing van het Agentschap en daarmee van de bibliotheek die hij voor het Agentschap had aangelegd, blijkbaar een nieuwe bibliotheek en handschriftenverzameling voor zichzelf aanleggen. Zijn aankopen bestonden uit een groot aantal recueils van resoluties en indices, en bundels met stukken afkomstig van Hendrik Fagel over staatszaken en particuliere zaken. Veel van deze stukken bleken terecht gekomen te zijn in de Collectie Goldberg, die in het Algemeen Rijksarchief werd beheerd. Ook de Koninklijke Bibliotheek wist enige kavels te verwerven.
De griffiers Fagel bewaarden veel stukken niet thuis, maar ter griffie. Deze stukken waren daar na de omwenteling van 1795 achtergebleven. In de eerste plaats was dat een verzameling die in het Algemeen Rijksarchief als de Collectie Nieuwenhuisen bekend stond. Deze collectie bestond uit bundels en dossiers over de buitenlandse zaken van de Republiek en andere generaliteitsaangelegenheden, bijeengebracht door griffier Hendrik Fagel de Oude en opgeborgen in de griffie in een gesloten kast in de kamer van de griffier. Ze sloot qua inhoud en structuur aan bij de veel omvangrijker collectie die de griffiers thuis bewaarden (zie 1.10.29, inv.nrs. 569-1853). In 1793, drie jaar na de dood van Hendrik Fagel de Oude, maakte de kamerbewaarder van de griffie Hendrik Nieuwenhuisen, toen hij ook het archief van de Staten-Generaal inventariseerde, van deze verzameling ‘losse papieren in pakketten gebonden’, een inventarislijst. In het Rijksarchief raakte de collectie na 1820 enigszins in wanorde, tot commies-chartermeester De Zwaan haar in 1854 herstelde, een plaats gaf achter de Loketkas en de Secrete Kas en haar de naam 'Collectie Nieuwenhuisen' gaf.
De verwerving van het archief
Het archiefblok bevat archiefstukken onder verschillende rechtstitels verworven.
In 1802 werd Hendrik van Wijn belast met het toezicht (niet met het beheer) op de "charters en staatsstukken van het Gemeenebest", waartoe ook de archieven van de Staten-Generaal behoorden. In 1810 werd een deel ervan naar Parijs afgevoerd, welke collectie in 1814 weer in Den Haag terugkeerde. In 1814 werd Van Wijn als 's Land Archivarius belast met het beheer van deze archieven.
De handschriftencollectie van Goldberg was in 1828 door boekhandelaar Immerzeel aangekocht en in hetzelfde jaar voor het Rijks Archief overgenomen.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het familiearchief Fagel is beschreven in de inventaris van N.M. Japikse van 1964 (archiefinventaris 1.10.29). Het heeft een omvang van 25 meter plankruimte. Het omvat het zogenaamde griffiersarchief, dat grotendeels uit de achttiende eeuw dateert en ongeveer de helft van de totale omvang uitmaakt. Bij dat griffiersarchief sluiten de stukken aan die in deze inventaris van het archief Fagel supplement zijn beschreven. Het archief Fagel supplement bestaat uit stukken die zijn ontvangen, opgemaakt of verzameld door Hendrik Fagel de Oude, met uitzondering van de restanten van retroactaverzamelingen van een paar van zijn voorgangers. Dit supplementarchief omvat ook de voormalige Collectie Nieuwenhuisen en een groot aantal resoluties en indices van de Staten-Generaal uit het bezit van de Fagels die in het archief van de Staten-Generaal waren opgenomen. Het archief meet 50 meter.
Japikse noemt het Fagelarchief “één van de belangrijkste bronnen voor onze kennis van de vaderlandse geschiedenis der 18e eeuw”, dat “mede als gevolg van de opneming van talrijke retroacta uit de 16e en 17e eeuw uitermate geschikt [is] om als bronnenmateriaal door historicus en archivaris te worden geraadpleegd.” Het is eenvoudig “met behulp van het griffiersarchief onderzoekingen in te stellen in het archief der Staten-Generaal”; “de weg via de indices op de resolutiën” zou heel wat moeilijker te bewandelen zijn. Daarnaast geeft het archief Fagel meer zicht op de rol van de griffier in het politieke proces en niet het minst in de diplomatie: als bron voor de geschiedenis van de diplomatie is de correspondentie in het Fagelarchief van grote waarde.
De waarde van de archieven is niet alleen gelegen in de schat aan informatie die ze bevatten, maar ook in hun verband met de andere collecties die de familie Fagel in de loop van ruim een eeuw heeft bijeengebracht. Samen representeren die collecties het wereld- en zelfbeeld van de achttiende-eeuwse regent-verzamelaar en de plaats die hij zich toedacht in het openbaar bestuur en zijn omgeving.
De bundels met retroacta verdienen hier bijzondere aandacht. Dergelijke dossiers bestonden doorgaans uit een lijst van retroacta over een bepaald onderwerp met afschriften van de desbetreffende retroacta. Ze waren door François Fagel de Oude en Hendrik Fagel de Oude voorzien van opschriften die overeenkwamen met de respecten (hoofdtrefwoorden) die ook in het archief van de Staten-Generaal werden gehanteerd.
In het supplementarchief zijn soms stukken aan te treffen die we in het archief van de Staten-Generaal zouden verwachten: originele retroacta die men na gebruik niet heeft teruggebracht, originele geloofsbrieven van uitheemse gezanten aan de Staten-Generaal, die zoals alle geloofsbrieven aan de griffier ter beoordeling werden voorgelegd, of minuten van akten die later als model zijn gebruikt.
Selectie en vernietiging
Bij de bewerking van het archief is niets vernietigd.
Aanvullingen
Er worden geen aanvullingen op het archief verwacht.
Verantwoording van de bewerking
In het archief Fagel-supplement zijn alle bestanddelen van de documentaire verzamelingen, bijeengebracht door de griffiers Fagel, die zich buiten het familiearchief bevonden, voor zover ze geïdentificeerd konden worden, bij elkaar gebracht en beschreven in deze archiefinventaris. Zo zijn bestanddelen, met name resolutieboeken met registers en recueils, gelicht uit de collecties Staten-Generaal collectie Tweede Kamer (CTK), Staten-Generaal Dubbelen (SGD) en Goldberg. De collectie Nieuwenhuisen is geheel in het supplementarchief opgenomen. Ook uit de archieven van de Staten-Generaal en van de Raad van State zijn een beperkt aantal bestanddelen verwijderd en overgebracht naar het archief Fagel-supplement. Tenslotte zijn enkele losse bestanddelen overgebracht uit de collectie Aanwinsten, verspreide collecties en Legaties. De bestanddelen die elders zijn terecht gekomen, met name in de Koninklijke Bibliotheek en in het archief van de Staten van Utrecht, zijn in deze archiefinventaris onder blanco nummer vermeld.
Ordening van het archief
De inventaris is door mij onderverdeeld in vier hoofdafdelingen: 1. correspondentie en administratie, 2-4. retroacta betreffende generaliteitsorganen en generaliteitsbemoeienissen bijeengebracht door Hendrik Fagel de Oude, 5. retroactaverzamelingen en kwitanties van voorgangers en ondergeschikten van Hendrik Fagel de Oude, 6. handschriften en drukwerken verzameld wegens hun nut voor de uitoefening van het griffierschap.
De correspondentie is een bescheiden aanvulling van de correspondentie van Hendrik Fagel de Oude in het griffiersarchief (1.10.29). De retroacta die door Hendrik Fagel de Oude bijeen zijn gebracht werden door hem bewaard in een kast in zijn kamer in de griffie en dus niet bij de andere retroactaverzamelingen thuis. Daar sluiten ze niettemin goed bij aan, wat bijvoorbeeld blijkt als men de stukken betreffende het diplomatieke ceremonieel in het familiearchief en het supplementarchief met elkaar in verband brengt.
De retroactaverzamelingen van Hendrik Fagel de Oude bevatten ook retroacta en lijsten van retroacta uit collecties van zijn voorgangers. Van die oudere collecties nam hij in zijn eigen systeem alleen datgene op wat hem nog relevant leek. Van die oudere verzamelingen zijn ook nog wat restanten in het supplementarchief opgenomen: lijsten en kopieresoluties van voorgangers op de griffie, zoals de agenten De Heijde (1653-1678) en Roosenboom (1688-1720).Verder zijn in deze afdeling ook de kwitanties van de klerken opgenomen.
Onder de handschriften treft men vrijwel complete series geschreven en gedrukte ordinaris resoluties en geschreven secrete resoluties van de Staten-Generaal aan, enkele series particuliere en generale indices op die resoluties, toegangen op en afschriften van series resoluties en brieven van de Raad van State, series gedrukte resoluties van de Staten van Holland met bijbehorende indices.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Collectie Fagel, Supplement, nummer toegang 1.10.94, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Fagel suppl., 1.10.94, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn in kopievorm beschikbaar
Afgescheiden archiefmateriaal
In de 19e eeuw zijn bestanddelen van het Fagel-archief afgescheiden en naar andere instellingen overgebracht. Na 1980 zijn deze afsplitsingen zoveel mogelijk ongedaan gemaakt. De bestanddelen die terecht gekomen zijn in de handschriftencollectie van de Koninklijke Bibliotheek en in het archief van de Staten van Utrecht in Het Utrechts Archief zijn niet terug gekomen en berusten daar nog steeds. Evenzo zijn niet alle bestanddelen van het Fagel-archief die in de 19e eeuw in het hoofdarchief van de Staten-Generaal zijn geplaatst daaruit verwijderd. In de concordantielijst is te zien welke bestanddelen het betreft.
Verwante archieven
De belangrijkste archieven die behoren tot het complex Staten-Generaal en Fagel zijn:
  • 1.01.01.00 t.e.m. 1.01.01.13, Regeeringsarchieven, 1576-1588
  • 1.01.02, Staten-Generaal, 1576-1796
  • 1.01.19, Raad van State, 1581-1795
  • 1.01.51, Staten-Generaal / CTK, 1582-1796
  • 1.01.52, Staten-Generaal / SGD, 1577-1794
  • 1.10.29, Familiearchief Fagel, 1513-1927
  • 3.01.18, Raadpensionaris Fagel, 1672-1688
Publicaties
Van groot belang voor het begrip van de status en betekenis van het archief is: Theo Thomassen, Onderzoeksgids : Instrumenten van de macht : De Staten-Generaal en hun archieven 1576-1796 , Den Haag 2015.
Deze publicatie beschrijft uitvoerig de samenstelling en geschiedenis, alsmede de context waarbinnen ze zijn gevormd, van de archieven die behoren tot het complex van archieven, ontstaan rond de Staten-Generaal, waaronder de Fagel-archieven.

Bijlagen

Archiefbestanddelen