Terug naar zoekresultaten

1.10.18 Inventaris van het archief van J.D. van der Capellen tot den Poll [levensjaren 1741-1784], 1349-1786

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaalBijlagen

Archief

Titel

1.10.18
Inventaris van het archief van J.D. van der Capellen tot den Poll [levensjaren 1741-1784], 1349-1786

Auteur

P. Wander

Versie

04-05-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1971 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Collectie J.D. van der Capellen tot den Poll
Capellen tot den Poll, van der

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1349-1786

Archiefbloknummer

1149

Omvang

; 340 inventarisnummer(s) 0,93 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Capellen tot den Poll, J.D. van der

Samenvatting van de inhoud van het archief

Joan Derk van der Capellen tot den Poll was een belangrijk politicus en patriottenleider. Hij is waarschijnlijk (anoniem) schrijver van het pamflet 'Aan het volk van Nederland'. Dit pamflet was een aanklacht tegen de politiek van de regenten en het zwakke beleid van Willem V. Een groot deel van het archief bestaat uit correspondentie, o.a. met zijn patriottische medestanders John Adams en Richard Price. Verder bevat het archief stukken betreffende zijn admissie in de ridderschap van Overijssel en zijn politieke werkzaamheden.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Joan Derk van der Capellen wordt op 2 november 1741 te Tiel geboren uit het huwelijk van Frederik Jacob van der Capellen en Anna Elisabeth van Bassenn. Na zijn studietijd te Utrecht (1758-1763) houdt hij zich bezig met engels, oude talen en filosofie, tot hij zich in 1767 informeert omtrent trent de mogelijkheid tot admissie in de Zutfense ridderschap.
Deze admissie blijkt niet mogelijk, doch dankzij zijn huwelijk met de Overijsselse freule Hillegonda Anna Bentinck kan de baron op 12 maart 1770 een request om admissie in de Ridderschap van Overijssel indienen. Eerst na een slepende procedure wordt Van der Capellen op 20 juni 1772 verschreven van de Breedenhorst, later van de Pol. Hier begint de eigenlijke politieke werkzaamheid van Van der Capellen.
Allereerst vraagt de kwestie van augmentatie en equipage zijn aandacht (1773) ,vervolgens die der Schotse Brigade (1775-1776), waarbij Van der Capellen voor het eerst de drukpers voor zijn doeleinden inschakelt.
Vervolgens houdt hij zich bezig met de zaak rond de regeringsreglementen en de begeving der provinciale commissies (1777), welke kwestie uitloopt op een konflikt om de democratie binnen de Statenvergadering. Het meest geruchtmakend echter, wordt de zaak van de afschaffing der drostendiensten, waaraan Van der Capellen zich wijdt vanaf april 1778. Zijn "Vertoog over de onwettigheid der Drostendiensten" is voor de Ridderschap aanleiding om hem op 27 oktober 1778 voorlopig te schorsen als lid van de Staten van Overijssel.
Tijdens deze voorlopige schorsing ijvert Van der Capellen allereerst voor zijn readmissie. Zo wendt hij zich tot de Stadhouder, mobiliseert de publieke opinie door het stimuleren van requestenbewegingen onder de bevolking ten plattelande en in de kleine en grote steden, en schrijft het anoniem verschenen pamflet: "Aan het Volk van Nederland". Als gevolg van deze acties wordt de Ridderschap gedwongen tot Van der Capellen's readmissie op 1 november 1782.
Tevens biedt de periode van voorlopige schorsing Van der Capellen gelegenheid zijn correspondenties uit te breiden, waarbij de briefwisseling met belanghebbenden in Franse en Amerikaanse zaken - bijvoorbeeld met Adams, Franklin, Livingston - vooropstaat. Zo wordt hem verzocht, de mogelijkheden tot vestiging van een Amerikaans gezantschap in de Republiek te onderzoeken, hetgeen een begin vormt van zijn contacten met de patriotten in Holland. Tevens beijvert Van der Capellen zich, interesse te kweken voor deelname Amerikaanse leningen, waarbij o.m. Diriks, De Neufville en Erkelens binnen zijn gezichtsveld komen.
Dit zijn ook de jaren waarin reizende propagandisten als Paul Jones en Stephen Sayre contacten leggen met amerikaansgezinden in de Republiek. Met mensen als Bérenger, De Breteuil en De la Vauguyon tenslotte, handelt de correspondentie bovendien over een mogelijke alliantie met Frankrijk.
Van november 1782 tot april 1783 breidt Van der Capellen zijn provinciale akties uit, en bevordert de instelling van burgercommissies en de oprichting van vrijcorpsen. Zijn handelingen in de Statenvergadering blijven beperkt tot de opnieuw te verwachten begeving der commissies. In de zomer van 1783 kan Van der Capellen tijdens een reis door Utrecht en Holland zijn contacten met de patriotten aldaar enigszins uitbreiden, doch op de regentenvergaderingen, dat najaar in Amsterdam gehouden, heeft hij weinig in te brengen.
Het advies over de mogelijke alliantie met Frankrijk, op 12 december 1783 is Van der Capellens laatste actie in de Statenvergadering: het conflict rond de overstemming, dat reeds geruime tijd bestond, leidt de dag daarna tot een scheuring tussen Ridderschap en Steden.
De hierop volgende maanden wordt de toch reeds zwakke gezondheid van Van der Capellen, na de inspanningen van laatste jaren, nog extra belast door huiselijke moeilijkheden.
Joan Derk van der Capellen overlijdt op 6 juni 1784.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Omtrent het lot van Van der Capellen's nagelaten papieren worden ons de oudste gegevens verstrekt door W.H. de Beaufort, ( de Beaufort: Brieven, pp. V, VI. ) die melding maakt van de belangstelling van Jacobus Scheltema (1767-1835) voor deze stukken, en van de bereidheld van Capellen's enig kind, de latere gravin van Rechteren Westerveld, om de schrijver hierin tegemoet te komen. Scheltema meldt in 1805 evenwel, dat vele geschriften en andere stukken van Van der Capellen reeds vernietigd blijken te zijn. ( J. Scheltema: Staatkundig Nederland, Amsterdam, 1805. I, p. 231. ) De meeste stukken komen tenslotte in handen van Godert W. graaf van Rechteren van Appeltern, een achterkleinzoon van Van der Capellen; een gedeelte komt in het bezit van een andere achterkleinzoon, J.D. van Hasselt, welke evenwel omstreeks 1875 alle stukken van zijn overgrootvader schenkt aan de Vereeniging tot Beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis.1) Het zijn deze beide verzamelingan welke de Beaufort heeft gebruikt voor zijn publicatie van een keuze uit Capellen's correspondentie (1879). De stukken welke in 1891 door het Algemeen Rijksarchief werden aangekocht, zijn afkomstig van de graaf van Rechteren; van die, welke men in 1889 verwierf, mag worden aangenomen dat zij eveneens van deze afkomstig zijn. ( Archief van het Algemeen Rijksarchief, no.630. Brief van graaf van Rechteren d.d. 21 april 1891, aan Van Riemsdijk. )
Op 21 maart 1889 bericht de rijksarchivaris in de provincie Overijssel J.I. van Doorninck aan algemeen rijksarchivaris Van Riemsdijk, dat "de brieven van Van der Capellen" welke aan boekhandelaar Gouda Quint te Arnhem ter verkoop zijn aangeboden, naar hun inhoud niet in zijn provinciaal archief behoren. Derhalve zal Van Doorninck dusdanig manipuleren, dat de stukken niet door de Vereeniging tot Beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis, maar door Van Riemsdijk ten bate van het rijk gekocht zullen kunnen worden.
Het is echter Frederik Muller & Co. te Amsterdam, die dankzij een hoger bod de papieren bemachtigt ( zie 3), waar Van Rechteren tevens meldt dat Muller kocht in opdracht van "eene familie die ook Van der Capelle heet". ) , doch deze firma toont zich achteraf bereid, de collectie voor f.350,- aan het rijk te verkopen, op welk aanbod de algemeen rijksarchivaris op 9 april 1889 ingaat ( Arch. v.h. A.R.A., no. 629. ) . Een voorlopige inventaris verschijnt in de Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven, 1889: de stukken worden vermeld als Aanwinsten 1889, 29a-dd. Over de stukken welke het Algemeen Rijksarchief in 1891 verwierf is het volgende bekend. Op 21 maart 1891 meldt de rijksarchivaris in de provincie Gelderland, J.F. Bijleveld, aan Van Riemsdijk de te verwachten verkoop van papieren uit het bezit van Mr. Godard W. graaf van Rechteren van Appeltern, waaronder stukken, afkomstig van Van Bassenn en Van der Capellen. Op 21 april 1891 bericht Van Rechteren aan Van Riemsdijk dat de te verkopen collectie stukken van wel zeer uiteenlopende herkomst en aard bevat. "Het gebeurde met Muller" heeft Van Rechteren ontstemd en doet hem ertoe besluiten, ditmaal de gehele verzameling, gelijk hij zegt "bruto", door Gouda Quint te laten verkopen5). Op 27 april 1891 geeft Bijleveld aan Van Riemsdijk schriftelijke adviezen naar aanleiding van de plannen van Van Rechteren. Nadere gegevens over de aankoop door het Algemeen Rijksarchief, welke tenslotte op 26 oktober 1891 tot stand komt ( Arch. v.h. A.R.A., no. 630. ) , ontbreken vooralsnog. Een voorlopige inventaris verschijnt in bovengenoemde "Verslagen", 1891, waar de stukken worden vermeld als Aanwinsten 1891, no.211 1-6
De verwerving van het archief
Het archief is door aankoop verworven.

Inhoud en structuur van het archief

Verantwoording van de bewerking
Met de nadere inventarisatie werd in juli 1970 begonnen. Men trof een collectie aan, waarin de bovengenoemde voorlopige inventarissen een hoogst onvolledig inzicht bleken te geven. De hierboven beschreven manipulaties hebben ongetwijfeld bijgedragen tot de chaotische toestand waarin de collectie verkeerde.
Een belangrijk deel van de collectie bestaat in correspondentie van en aan Van der Capellen, welke vrijwel uitsluitend gevoerd bleek te zijn in particulier verband; hier leverden de uitgaande brieven de meeste problemen. Men trof daarvan òfwel de originelen - die Van der Capellen immers veelal terugverzocht - òfwel de concepten aan, grotendeels deels evenwel zonder nadere aanduiding omtrent datum of geadresseerde.
De uitgave van De Beaufort/Sillem was hier een grote, zij het niet altijd accurate steun. Helaas bleek het onvermijdelijk dat van een deel der uitgaande brieven de geadresseerden en de dateringen vooralsnog niet konden worden achterhaald. De los aangetroffen briefomslagen kunnen behulpzaam zijn bij de mogelijke aanvulling van deze en andere leemten.
De correspondentie handelt over alle bovengenoemde kwesties en aanverwante zaken. Aangezien Van der Capellen's relaties zich zelden door één functie of éénzaak laten bepalen, konden óók de onderscheiden correspondenties niet naar hun inhoud worden beschreven ( Uitzondering hierop vormen de correspondenties onder inv.no. 5, 14, 16, 20, 37, 40, 49, 53, 57, 59, en 65. Deze bevatten uitsluitend genealogische en andere informaties ten behoeve van Capellen's admissie in Zutphen en/of Overijssel. ) ; van een chronologische ordening moest worden afgezien vanwege het bij voortduring ontbreken van dateringen.
Ook in het overige deel van de collectie ziet men het beeld van Capellen's ononderbroken bemoeiingen op velerlei terrein. De samenstelling van het geheel èn het karakter van de meeste stukken wordt zozeer bepaald door zijn persoonlijk initiatief, dat er bij de inventarisatie naar gestreefd is het handelen van Van der Capellen centraal te stellen.
Men treft hier de neerslag aan van de handelingen van de baron als lid van de Ridderschap, doch tevens een belangrijk aantal stukken dat betrekking heeft op Capellen's acties buiten dat college.
Deze requesten, adviezen, memoriën, publicaties en opstellen zijn in klad, concept of minuut, soms ook in meerdere stadia tesamen aanwezig, terwijl daarnaast aantekeningen, uittreksels en vertalingen door Van der Capellen worden gevonden.
Tenslotte zijn er de stukken, welke door anderen, vaak ter zake kundigen, werden opgesteld ten behoeve van Van der Capellen, zoals juridische adviezen, conceptrequesten en getuigenverklaringen.
Van vrijwel al deze stukken kon worden vastgesteld tot welke kwestie zij hadden gediend en welke plaats zij daar innamen, waarbij de uitgaven van Van der Kemp een onmisbaar hulpmiddel bleken.
De gebruiker van de inventaris zij er evenwel op gewezen, dat de stukken merendeels ongedateerd en zonder nadere aanduiding werden aangetroffen, dat zij een zeer fragmentarisch en soms vaag karakter hebben, en dat dientengevolge de gekozen ordening en beschrijving incidenteel de mogelijkheid tot andere interpretatie niet geheel wil uitsluiten.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Collectie J.D. van der Capellen tot den Poll, nummer toegang 1.10.18, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Capellen tot den Poll, van der, 1.10.18, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Bijlagen

Concordans
Concordans van oud aanvraagnummer in de inventarissen van 1889 en 1891naar het huidige aanvraagnummer in deze inventaris
Oud nummer Nieuw nummer
Aanwinsten 1889 29a 1, 4B, 7, 9, 15, 19, 22, 223, 25, 26, 29-30, 34-35, 39, 41, 43, 48, 51-52, 60, 62, 66, 68, 77-78, 80, 87-89, 100-101, 144-145, 317, 322, 336
Aanwinsten 1889 29b 1, 3, 25, 27-28, 51, 77, 84, 109, 320-321
Aanwinsten 1889 29c 44, 64
Aanwinsten 1889 29d 19, 28, 74, 150, 335
Aanwinsten 1889 29e 25, 47, 58, 66, 68, 78, 150, 309, 318
Aanwinsten 1889 29f 18, 197, 201
Aanwinsten 1889 29g 7, 43, 79, 143, 316
Aanwinsten 1889 29h 12, 43, 76
Aanwinsten 1889 29i 312
Aanwinsten 1889 29k 310
Aanwinsten 1889 29l 186, 200, 313, 315, 327, 330
Aanwinsten 1889 29m 185-186, 190-191
Aanwinsten 1889 29n 8, 13, 21-22, 45-46, 52, 66-67, 102, 110-114, 307
Aanwinsten 1889 29o 2, 11, 32-33, 54, 63, 66, 75-76, 85, 141-142, 237, 243, 263, 271
Aanwinsten 1889 29p 66, 71, 76, 115-118, 212, 226-227, 229-230, 235, 238-239, 241, 251, 272, 295
Aanwinsten 1889 29q 205, 211-212, 228, 293, 333
Aanwinsten 1889 29r 22, 180, 208-210, 212, 214, 280, 283
Aanwinsten 1889 29s 294, 297-298
Aanwinsten 1889 29t 119, 151, 153, 165, 304
Aanwinsten 1889 29u 286
Aanwinsten 1889 29v 80, 340
Aanwinsten 1889 29w 288-289
Aanwinsten 1889 29x 292
Aanwinsten 1889 29y 291
Aanwinsten 1889 29z 302
Aanwinsten 1889 29aa 342
Aanwinsten 1889 29bb 120
Aanwinsten 1889 29cc 347-348
Aanwinsten 1889 29dd 15, 24, 50, 58, 70, 104-105, 121-125, 127-135, 140, 181-182, 187, 281, 293, 313, 319, 325-326, 329, 331, 341, 346, 349
Aanwinsten 1891 21 1.1 5, 10, 14, 16, 20, 31, 36-38, 40, 42, 49, 53, 57, 59, 65.69, 73, 149, 152, 154-164, 166-177, 182-183, 197, 203, 206, 215-216, 218, 224-225, 252, 269, 277, 311, 345
Aanwinsten 1891 21 1.2 61
Aanwinsten 1891 21 1.3 4A, 6, 15, 17-19, 25, 27, 32, 51-52, 56, 62, 67, 72, 74, 76, 81-83, 86, 92-95, 97-98, 136, 146, 148, 150, 204. 231, 259, 314, 328, 334, 337A-337B, 338-339
Aanwinsten 1891 21 1.4 55, 139, 147, 191, 193, 198, 200, 203, 207, 211, 214-215, 218-223, 226, 229, 232-236, 239-245, 247-250, 252-258, 260-262, 264-270, 272-273, 275-276, 279, 283-284, 287, 296, 299
Aanwinsten 1891 21 1.5 178, 180, 184-185, 188-189, 192-197, 199-200, 202-203, 211, 246, 269, 274, 278-279, 282-283, 285, 300-301, 303, 305-306, 208, 310, 313, 323, 328, 343-344
Aanwinsten 1891 21 1.6 290
Oud nummerNieuw nummer

Archiefbestanddelen