Terug naar zoekresultaten

2.21.205.81 Inventaris van het archief van mr.dr. A.L. Wurfbain (1897-1946) over de periode 1920-1946

Collectie gevormd door mr.dr. Andries Lodewijk Wurfbain tijdens zijn werkzaamheden gedurende het interbellum voor de Volkenbond en als Nederlands diplomaat. Hij hield zich intensief bezig met vluchtelingen op de Balkan en in latere jaren met vluchtelingen uit Duitsland.
Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

2.21.205.81
Inventaris van het archief van mr.dr. A.L. Wurfbain (1897-1946) over de periode 1920-1946

Auteur

B.J. Meiboom

Versie

25-05-2023

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2004 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Collectie 180 A.L. Wurfbain
Wurfbain, A.L.

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1920-1946

Archiefbloknummer

C27023

Omvang

; 88 inventarisnummer(s) 1,00 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het. Een deel van de overige documenten is in hetofgesteld.
Nederlands
Frans
Engels

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Mr.dr. A.L. Wurfbain

Samenvatting van de inhoud van het archief

Collectie gevormd door mr.dr. Andries Lodewijk Wurfbain tijdens zijn werkzaamheden gedurende het interbellum voor de Volkenbond en als Nederlands diplomaat. Hij hield zich intensief bezig met vluchtelingen op de Balkan en in latere jaren met vluchtelingen uit Duitsland.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Levensloop van Andries Lodewijk Wurfbain
( Mede gebaseerd op een gesprek met zijn zoon, drs. M.L. Wurfbain te Oegstgeest op 2003-12-30. ) Andries Lodewijk Wurfbain (roepnaam André) werd geboren in 1897 te Amsterdam als zoon van de bankier Frans Lodewijk Wurfbain en Johanna Constantia Wurfbain-Wurfbain. ( Deze en andere gegevens zijn afkomstig uit het "Nederlands Patriciaat", uitgave van het Centraal Bureau voor Genealogie, jaargang 44 (1958) p. 372. ) Hij groeide op in Luthers gezin. Na zijn eindexamen gymnasium moest hij in militaire dienst wegens de mobilisatie. Hij kreeg een aanstelling als officier bij de huzaren en, zoals toen gebruikelijk was, moest hij zijn eigen paard meenemen. Na zijn diensttijd studeerde hij van 1919 tot 1923 Rechten te Utrecht waar hij praeses was van zijn jaarclub (Ibis). Zijn doctoraalscriptie ging over de rol die de raadspensionaris van de Staten van Holland en West-Friesland, Anthonie Heinsius, in de buitenlandse diplomatiek had gespeeld. ( Inv.nr. 1: "L'activité diplomatique d'Antoine Heinsius." )
Na zijn studie liep hij stage bij twee banken, de ene in Amsterdam en de andere in New York. In 1924 werd hij aangesteld als procuratiehouder bij de familiebank "Wurfbain en Zoon". Deze functie legde hij neer met ingang van 1926.
Vanaf oktober 1924 tot april 1926 studeerde hij Staatswetenschappen ( Sciences politques; door Wurfbain zelf vertaald als Staatswetenschappen. Tegenwoordig aangeduid met Politicologie. ) te Genève waar hij in 1929 promoveerde ( Inv.nrs. 10 en 11:" L'échange Gréco-Bulgare des minorités ethniques". Het proefschrift is nog in te zien en te lenen bij de bibliotheek van het Vredespaleis te Den Haag. ) . In deze stad aanvaardde hij zijn eerste benoeming bij de Volkenbond.
In Lausanne leerde hij Helga Sofia Berta Stürup kennen. Zij werd te Hamburg geboren als dochter van een Venezolaans diplomaat en een Duitse moeder. Alhoewel ze vloeiend Spaans en Duits sprak vertrok ze naar Lausanne om Frans te leren, de diplomatieke taal van die tijd. Ook bekwaamde zij zich in consulaire zaken. Op 12 april 1934 trouwden ze te Genève
In 1936 begon hij aan de studie Arabisch en Instellingen van de Islam aan de Universiteit van Leiden. Deze studie voltooide hij niet.
Wurfbains werk bij de Volkenbond
A.L. Wurfbain hield zich beroepshalve bezig met vluchtelingen. Na de eerste wereldoorlog waren velen op drift geraakt. Hierdoor ontstonden grote vluchtelingenstromen.
Van 1926-1928 was hij President van een subcommissie van de "Commission Mixte d'émigration Gréco-Bulgare"te Griekenland. Nadien vervulde hij van 1929-1932 de functie van Secretaris-generaal van de "Commission Mixte pour l'échange des populations Grècques et Turques" te Istanboel. Uiteindelijk werd hij in 1933 aangesteld als Secretaris-genraal van het Hoge Commissariaat voor de vluchtelingen uit Duitsland (te Londen). Deze laatste functie vervulde hij tot 1937.
Van april tot juli 1938 verbleef hij te Syrië als gedelegeerde van de Volkenbondscommissie voor de verkiezingen van de Sandjak van Alexandrette. ( Sandjak: een bestuursdepartement. In dit geval in Syrië. ) Dit was de laatste functie die hij voor de Volkenbond vervulde. Veel landen hadden inmiddels hun lidmaatschap van de Volkenbond opgezegd. Hierdoor verminderde de invloed en dus ook de slagkracht van die organisatie.
Wurfbain in Nederlands diplomatieke dienst
In maart 1938 werd hij tot Consul Honorair ( Nationaal Archief: Nederlands Gezantschap/Nederlandse Ambassade in België (en Luxemburg), 1839-1954 (1961); en daarbij gedeponeerde archiefbescheiden, 1924-1954, toegang 2.05.43, KB van 11 maart 1939 no 1088 inv.nr. 428. ) te Brussel benoemd en in november van datzelfde jaar volgde zijn benoeming tot adjunct handelsattaché ( KB 9 november 1938 nummer 113. ) . De laatste functie van zou hij tot 1941 behouden, zij het vanaf juli 1940 vanuit Londen ( NA, Archief van het Consulaat-Generaal in Londen (Groot-Britannië), 1814-1949, 2.05.15.03, inv.nr. 460 (alfabetische volgorde). ) . Na het uitbreken van de tweede wereldoorlog werd het ambassadepersoneel en familie per bus vanuit Brussel naar Bordeaux in Frankrijk geëvacueerd.
De "Berenice", het schip waarmee men naar Engeland zou reizen was overvol en vertrok zonder hen. Aan boord van het schip was onder andere de dichter Hendrik Marsman. Tijdens de overtocht werd het schip op 21 juni 1940 getorpedeerd in het Kanaal. De echtgenote van Marsman en de chef-kok van het schip waren de enige overlevenden.
Doordat men niet had kunnen inschepen, reed de bus met het geëvacueerde personeel verder via Spanje naar Lissabon. Hier ging men aan boord van een schip dat betrokken was geweest bij de evacuatie uit Duinkerken en daar ook nog alle sporen van toonde. Alhoewel het schip tweemaal werd gebombardeerd, kwam het veilig in Schotland aan. De familie Wurfbain reisde naar Londen. De nog jonge kinderen gingen daar naar school. Wegens de onophoudelijke bombardementen (Battle of Britain) werden de scholen geëvacueerd en kwamen de kinderen tijdelijk op een geïmproviseerde kostschool in Cambridge.
Mevrouw Wurfbain meldde zich bij de Union of Woman Volunteers" en Wurfbain zelf werd "air raid warden" in de Londense wijk Highgate waar de familie woonde. Hun buurman was Sir Alexander Flemming, ontdekker van de penicilline.
Op 1 september 1941 werd Wurfbain Consul in Algemene Dienst te Londen.
In maart 1944 werd hij benoemd tot Consul-generaal op persoonlijke titel ( KB 9 maart 1944 nr. 12. ) te Kaapstad, Unie van Zuid-Afrika. Met zijn interesse voor en kennis van het Midden-Oosten ging zijn voorkeur uit naar standplaats Jeruzalem. Hij werd echter de meest geschikte kandidaat geacht om Van Swinderen in Kaapstad op te volgen. De familie Wurfbain vertrok dus naar Schotland om vandaar met de "City of Chester" in een konvooi van 60 schepen naar de Azoren te varen. Vandaar volgde het schip een zigzagkoers (om onderzeeboten te mijden) naar Kaapstad. Zes weken na vertrek uit Schotland arriveerde de familie in de nieuwe standplaats. Hier werd eerst een huis in Rondebosch gehuurd maar later werd het 18de eeuwse Kaapse huis "Waterhof" gekocht. Dit huis was gelegen tegen de helling van de Tafelberg.
In Kaapstad organiseerde Wurfbain naast zijn reguliere werk, veel geldinzamelingen voor het in 1939 te Pretoria opgezette fonds "Nederland in Nood". Dit fonds ondersteunde Nederlandse gezinnen, waarvan vader of zoon(s) opgeroepen waren voor militaire dienst en deelname aan de oorlog. Voor deze gezinnen viel de bestaanszekerheid weg, omdat er geen bron van inkomsten meer was.
In juni 1946 wilde de minister van Buitenlandse Zaken Wurfbain alsnog in aanmerking laten komen voor standplaats Jeruzalem. Wurfbain verongelukte echter een maand later. Hij was een ervaren alpinist die uiteraard ook de Tafelberg wilde beklimmen. Tijdens een beklimming op zondag 28 juli 1946 trok hij zich op aan een stuk rots, dat afbrak ( In 1936 beschreef hij in een artikel in "de Berggids" een soortgelijk ongeluk. Zie inv.nr. 67. ) . Ten gevolge van de opgelopen verwondingen overleed hij nog diezelfde dag. Hij werd 49 jaar.
De historische context van het werk van Andries Lodewijk Wurfbain bij de Volkenbond
Europa en Klein-Azië na 1914, een vluchtige schets.
Om inzicht te krijgen in het archiefmateriaal van mr.dr. Andries Lodewijk Wurfbain is het zinvol om inzicht te hebben in de geschiedenis van Europa in de eerste twee decennia van de 20ste eeuw. Een kort overzicht.
In 1914 brak de Eerste wereldoorlog uit. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije (de dubbelmonarchie), Bulgarije en Turkije (de Centralen) bevochten vrijwel alle Europese landen (behalve het neutrale Nederland), het Britse Gemenebest en de Verenigde Staten van Amerika (de Geallieerden).In het kielzog van deze oorlog brak de Russische Revolutie uit en in 1917 veranderde Tsaristisch Rusland in de Unie van Socialistische Sovjet Republieken. De wereld stond in vuur en vlam. Schattingen gaan uit van een totaal van 8,5 miljoen doden en 21 miljoen gewonden.
Het verdrag van Versailles markeerde het definitieve einde van de eerste wereldoorlog. Het verdrag regelde de bestraffing niet alleen van Duitsland maar ook van haar bondgenoten: Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en Turkije (voorheen het Ottomaanse Rijk).
Duitsland moest de volgende gebieden overdragen: Elzas-Lotharingen aan Frankrijk, Eupen en Malmedy aan België, Noordelijk Sleeswijk aan Denemarken, Hultschin aan de nieuw ontstane staat Tsjechoslovakije en West-Pruisen, Posen en Boven Silezië aan het weer ontstane Polen. Het Saargebied, Danzig (Gdansk) en Memel kwamen onder controle van de Volkenbond
Oostenrijk-Hongarije moest twee vredesverdragen tekenen: Oostenrijk het Verdrag van Saint Germain en Hongarije het Verdrag van Trianon. Beide landen verloren terrein aan aanpalende landen: het nieuwe Tsjecho-Slowakije ontstond hieruit. Andere grote delen land gingen naar Polen, Roemenië en Joegoslavië. Een deel van Oostenrijk werd overgedragen aan Italië.
Turkije moest als laatste land het Verdrag van Sèvres tekenen. Hierdoor verloor zij veel in Europa gelegen land. De Arabische delen die onder Turks beheer hadden gestaan kwamen onder mandaatbeheer van de Volkenbond. Syrië en Libanon kregen een Frans mandaat. Irak, (Trans)Jordanië en Palestina kwamen onder Brits mandaat.
Door deze verdragen kwam de kaart van Europa en klein Azië er dramatisch anders uit te zien. Met name op de Balkan en in het voormalige Ottomaanse Rijk kwamen grote vluchtelingenstromen op gang.
In dit klimaat ontstond de Volkenbond op 10 januari 1920. Nederland was een van oorspronkelijke lidstaten. Alhoewel de Amerikaanse president Woodrow Wilson de aanzet gaf tot het opzetten van de Volkenbond traden de Verenigde Staten van Amerika nimmer tot deze organisatie toe.
De Volkenbond diende de onafhankelijkheid en territoriale integriteit van staten te waarborgen. De Volkenbond beschermde ook de rechten van minderheden binnen die staten.
In de aanloop naar de tweede Wereldoorlog verloor de Volkenbond haar slagkracht. Tal van landen zegden hun lidmaatschap op en de Volkenbond leed een kwijnend bestaan. In 1948 werd de organisatie opgeheven. Haar opvolger is de Verenigde Naties.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Het archief is altijd in het bezit geweest van de familie Wurfbain. Het archief werd in 2001 door drs. M.L. Wurfbain, oudste zoon van mr.dr. A.L. Wurfbain geschonken aan het Nationaal Archief.
De verwerving van het archief
Het archief is door schenking verworven.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het archief is ontstaan door de werkzaamheden van de jurist en politicoloog mr.dr. A.L. Wurfbain. Vlak na het ontstaan van de Volkenbond trad hij in haar dienst (1923). Vlak voor het begin van de tweede wereldoorlog verliet hij de Volkenbond en trad in Nederlandse diplomatieke dienst.
Het archief geeft in grote lijnen de geschiedenis van Europa weer in de jaren 1920-1940, het interbellum. Het vertelt over de toenemende invloed van de Volkenbond vlak na de eerste wereldoorlog en de tanende invloed en machteloosheid aan het eind van de jaren dertig. Het archief geeft een beeld van de inzet om vluchtelingen te helpen en vluchtelingenstromen in te dammen. Tot 1939 zijn stukken te vinden die hierover vertellen; hetzij beroepshalve hetzij in een nevenfunctie (kinderen Blass ( Zie inv.nr. 48 ) ).
Het archief is afkomstig van een Nederlands jurist en politicoloog die zijn werkzame leven doorbracht in internationale kring. Voor bestudering van dit archief is kennis van Frans en Engels noodzakelijk.
Selectie en vernietiging
In overleg met de heer M.L. Wurfbain zijn alle dubbelen vernietigd.
Aanvullingen
Er worden geen aanvullingen verwacht.
Verantwoording van de bewerking
Het archief werd aangetroffen in een verhuisdoos. Er was sprake van enige rudimentaire ordening, in enkele mappen en enveloppen met opschrift. In de sociale kring waar Wurfbain uit voort kwam, was Frans de taal van studie en diplomatie. Dit is bijvoorbeeld terug te vinden in de in het Frans geschreven doctoraalscriptie van Wurfbain. Bij de Volkenbond waren Engels en Frans de twee officiële talen. De titels van de stukken zijn overgenomen uit de taal waarin deze oorspronkelijk gesteld zijn.
Ordening van het archief
Bij de ordening is het gebruikelijke schema voor persoonsarchieven toegepast. De stukken zijn ingedeeld naar persoon en naar vervulde functies.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Collectie 180 A.L. Wurfbain, nummer toegang 2.21.205.81, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Wurfbain, A.L., 2.21.205.81, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Afgescheiden archiefmateriaal
  • Archives de la Société des Nations
  • Bibliothèque de l'Office des Nations Unies à Genève
  • Bureaux B. 328-332
  • Palais des Nations
  • CH-1211 Genève 10
  • Suisse
Verwante archieven
Archieven van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, berustend bij het Nationaal Archief:
2.05.43 - Nederlandse Gezantschap / Nederlandse Ambassade in België (en Luxemburg), 1839-1954 (1961); en daarbij gedeponeerde bescheiden, 1924-1954
2.05.15.03 - Consulaat-Generaal in Londen (Groot-Brittannië), 1814-1949
2.05.125 - Inventaris van de Nederlandse Vertegenwoordiging in het Buitenland; Zuid-Afrika, Consulaat-Generaal Kaapstad 1938-1956

Archiefbestanddelen