3.12.02.01 Inventaris van het archief van het Koninklijk Conservatorium voor Muziek, 1826-1955 (1957)

Tijdens het directeurschap van W.F.G. Nicolaï breidde de school zich behoorlijk uit. Waren er in 1865 nog 208 leerlingen met 15 leraren, in 1893 was dit aantal al gestegen tot over de 300 met 22 leraren. Eind april 1896 overleed Nicolaï.

In 1919 nam H.A. Viotta, mede onder druk van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, op zeventig-jarige leeftijd ontslag als directeur.

Nadat het probleem over de hoogte van de salariëring was opgelost kon dr. J. Wagenaar tot directeur worden aangesteld. Hij begon met de instelling van een examenklas, om vervolgens de hele examenregeling van 1865 te veranderen. Hij zette zich tevens in voor een verbetering van de salariëring en de pensioenen van de onderwijzers.

In 1926 werd het 100-jarig bestaan van de school opgeluisterd met een groot feestconcert. Tien jaren later onderging het conservatorium een bestuurlijke wijziging doordat het officieel een rijksinstelling werd en de onderwijzers rijksambtenaren werden.

In 1937 ging J. Wagenaar op 75-jarige leeftijd met pensioen. Hij werd opgevolgd door Sem Dresden. Diens ideaal was om een muziekschool aan het conservatorium te verbinden om zo de leerlingen van jongs af aan te kunnen begeleiden. Dresden's loopbaan werd echter door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog onderbroken. Op 22 november 1940 werd hij, evenals de docenten David Meijer, Lothar Wallerstein en Rosa Spier, vanwege zijn Joodse afkomst uit zijn functie ontheven. Per 1 maart 1941 werd dit omgezet in een ontslag. Dr. Walther Boer werd tot waarnemend directeur benoemd, maar op 1 september 1941 werd, met voorbijgaan aan de Commissie van Toezicht, ir. H.H. Badings tot directeur benoemd. De naam Koninklijk Conservatorium voor Muziek werd tijdens de oorlog veranderd in Rijksconservatorium.Het bestuur van de school kwam in handen van de directeur. De school ressorteerde onder het departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming, dat bepaalde dat aan Joodse leerlingen het verder bijwonen van de lessen moest worden ontzegd. Voor de Joodse leerlingen die in de laatste twee studiejaren zaten, werd een uitzondering gemaakt. Zij zouden echter vanaf dat moment in aparte klassen de lessen voor het examen moeten volgen. Publicatie van de examenresultaten werd eveneens verboden.

Tussen 1941 en 1944 zijn er door oorlogsomstandigheden tal van wijzigingen in de lesroosters en van leraren geweest. Badings wist echter gedaan te krijgen dat de studie aan het conservatorium als arbeidsdienstplicht beschouwd werd, zodat geen leerlingen naar Duitsland moesten. Dolle dinsdag (5 september 1944) ontwrichtte het openbare leven in Nederland totaal. Hieraan ontkwam ook het conservatorium niet. Veel leraren en leerlingen konden de school niet meer bereiken. De directeur vertoefde vanaf 5 september 1944 in Emmen en Groningen en is sindsdien niet meer op vergaderingen van de Commissie van Toezicht verschenen. Door gebrek aan brandstof kwam het onderwijs al snel tot stilstand al hebben enkele leraren nog wel thuis lessen gegeven.

Tien dagen na de bevrijding kon de Commissie van Toezicht na vier en half jaar afwezigheid Sem Dresden weer als directeur van het conservatorium begroeten. Een van de dingen waarvoor hij zich na de oorlog veel moeite heeft getroost is het conservatorium een nieuw studie-orgel te verschaffen. Na veel overleg werd besloten het orgel te bestellen bij de orgelbouwer Victor Gonzalez te Parijs. Er moesten heel wat financiële en organisatorische moeilijkheden worden opgelost voordat het op 20 oktober 1950 feestelijk kon worden ingewijd.

Inmiddels was in afwijking van de voordracht van de Commissie van Toezicht prof. H. Andriessen in 1949 benoemd tot directeur van het conservatorium. Bij zijn installatie als directeur beloofde hij alles te zullen doen wat in zijn vermogen lag om de instelling tot nog groter bloei te brengen. "Niets schrikt mij hiervan af", zei hij, "ook niet de slechte behuizing die zelfs slecht is te noemen voor een dorpsschool."

Dit was niet teveel gezegd, aangezien de directeur zelf een aantal uren zijn kamer moest afstaan opdat ook daar les gegeven kon worden. Wel werd bereikt dat in 1957, aan het einde van het directeurschap van H. Andriessen de plaats werd bepaald waar het conservatorium moest komen. Tenslotte zij vermeld dat het conservatorium in 1951 haar 125-jarig bestaan vierde met een feestconcert.

Het "gewesen huis van Nederburgh", een patriciërshuis op de hoek van wat destijds heette het Hoge Westeinde en de Vleersteegh werd als eerste onderkomen voor de muziekschool gebruikt.

Dit duurde tot de zomer van 1840 toen zij naar het gebouw van de Teeken- en Bouwacademie aan de Prinsessegracht verhuisde. Eén en ander onder protest van de Commissie van Toezicht, omdat er geen woning voor de directeur aanwezig was en het gebouw niet ingericht was op de praktische eisen van het muziek- en zangonderwijs. Met name de orkestklasse had het moeilijk, want voor de repetities was niet voldoende ruimte. Aan deze situatie kwam pas een einde in 1882 toen de school het gebouw aan de Korte Beestenmarkt nr. 9 kon betrekken. Het bestond uit 13 leslokalen en een concertzaaltje.

Maar ook deze ruimte bleek op den duur onvoldoende. Dit probeerde men op te lossen door middel van uitbreidingen naar belendende panden. In het jaarverslag van 1906 verschijnen de eerste klachten over de beperkte ruimte. In 1912 werd zelfs een verzoek gedaan om de destijds leegstaande Koninklijke Schouwburg te mogen huren.

Het zou tot 1937 duren voor men positieve geluiden over eventuele nieuwbouw kon horen. Het terrein lag aan het Alexanderveld waar ook het nieuwe stadhuis zou worden gebouwd. De Tweede Wereldoorlog verhinderde deze plannen.

Na de oorlog begon men weer voorzichtig plannen te maken. Programma's van eisen werden opgesteld en gewijzigd. Mogelijke bouwterreinen werden besproken, zoals het plan Dudok waar het conservatorium in de buurt van het Gemeentemeuseum werd geprojecteerd. In 1957 werd de Juliana van Stolberglaan als plaats voor het conservatorium bepaald. Het zou echter tot 1976 duren voor de eerste paal werd geslagen en tot 1980 voor dat men het gebouw kon betrekken.

Bij ministerieel besluit van 25 april 1826 nr. 130 werd zoals hiervoor vermeld een Commissie van Toezicht benoemd. Deze commissie benoemde uit haar midden een voorzitter, een thesaurier/penningmeester en een secretaris. De penningmeester was verantwoordelijk voor de financiën van de school en het beheer van de fondsen, terwijl de secretaris belast was met de administratie, het maken van de notulen en het beheer van het archief. De taak van de commissie bestond uit het toezicht houden op de school. In de praktijk was dit zo verstrekkend dat men beter van het besturen van de muziekschool kon spreken. Zij was jaarlijks verantwoording schuldig aan de minister van Binnenlandse Zaken (vanaf 1918 aan de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) over de financiën van de school en het beheer van de fondsen. Bovendien stelde de commissie een jaarverslag op voor deze zelfde minister. Zij stelde voordrachten op voor de benoeming van de directeur en de vaste onderwijzers van de school. (Hulponderwijzers werden door de commissie zelf benoemd).

De naam Commissie van Toezicht werd bij die gelegenheid veranderd in Commissie van Advies en Bijstand. De commissie hield het beheer over fondsen. Zij bracht jaarlijks verslag uit aan de minister. Zij stelden voordrachten op voor de benoeming, schorsing en ontslag van de directeur. De directeur kreeg de algemene leiding van het onderwijs en het bestuur van de school.

Het Nicolaïfonds werd op 15 oktober 1898 gesticht door een comité bestaande uit mr. J.G. Patijn, mr. F.A.H. van Weckherlin en dr. J. de Jong. Het beheer van dit fonds werd opgedragen aan de Commissie van Toezicht. Uit de renten van een door voornoemde personen bijeengebracht kapitaal zou ieder jaar de Nicolaïprijs worden uitgereikt aan de leerling, bij voorkeur uit de compositieklasse, die door buitengewone aanleg werd gekenmerkt.

In 1904 had mr. C. Fock, ter gelegenheid van de herdenking van zijn vijfentwintig jarig voorzitterschap van de Commissie van Toezicht aan C.A. Lion Cachet de opdracht gegeven een medaille te ontwerpen, welke hij wilde bestemmen voor uitreiking aan begaafde leerlingen van de school. De medaille kan in zilver en in brons uitgereikt worden. Op de medaille werd als inscriptie de naam van de leerling(e) en de datum waarop de medaille werd uitgereikt gegraveerd. De beslissing over de toekenning van de medaille was in handen van de Commissie van Toezicht. De Commissie van Toezicht liet de stempels voor het slaan van de medaille bewaren bij de Nederlandsche Fabriek van Gouden en Zilveren Werken Gerritsen en Van Kempen. Overeengekomen werd dat de commissie op elk gewenst ogenblik afslagen van de stempels kon laten maken of de stempels kon terugvorderen. Dit terugvorderen is kennelijk geschied, aangezien in 1946 de Nederlandsche Fabriek voor Gouden en Zilveren Werken, na een bestelling van een aantal afslagen door de Commissie van Toezicht, meedeelde dat de stempels niet meer in haar bezit waren, waarna bleek dat ze al enkele jaren bij de Rijksmunt berustten. Ondanks protesten van de fabriek, besloot de commissie toch de stempels bij de Rijksmunt te laten en in het vervolg daar de afslagen te bestellen.

In maart 1910 werd door Arnold Spoel een bedrag, dat hem naar aanleiding van zijn 25-jarig jubileum als leraar aan het conservatorium was aangeboden, onder beheer gesteld van de Commissie van Toezicht. Jaarlijks zou uit de rente hiervan zangmuziek worden aangekocht. De prijs zou worden uitgereikt, hetzij bij de jaarlijkse overgangsexamens hetzij bij de eindexamens, aan een talentvolle leerling die als zanger of als zangeres een bijzondere belofte inhield.

In 1929 werd door J.M.I. Cuyper een legaat van vijftienduizend gulden aan het conservatorium nagelaten, van welk kapitaal zijn weduwe gedurende haar leven het vruchtgebruik had. Na haar overlijden in 1942 moest van de jaarlijkse rente ten bedrage van zeven à achthonderd gulden een piano van Nederlands fabrikaat worden gekocht, voor de leerling die het beste piano-examen aflegde.

Op 8 november 1947 berichtte het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen aan de waarnemend directeur van het conservatorium, Eduard van Beinum dat door C.A. Potger, consul-generaal van Nederland op Ceylon een geldbedrag ter beschikking was gesteld. Dit bedrag, groot ƒ 100,- moest als prijs aan de mannelijke kandidaat toegekend worden die het beste examen had afgelegd voor piano. Jaarlijks stelde de heer Potger dit bedrag via het ministerie ter beschikking van de school, die zelf de kandidaat voor de prijs mocht aanwijzen.

Op 17 december 1948 meldde de waarnemend directeur, Everhard van Beijnum aan de heer Van Haeften, voorzitter van de Commissie van Toezicht, dat mr. dr. W.A. graaf van Randwijck hem benaderd had over een eventueel op te richten Van Randwijckfonds. Hiervoor zou Van Randwijck per testament ƒ 300.000 aan de Staat der Nederlanden nalaten, waaruit instrumenten voor het conservatorium zouden kunnen worden aangeschaft, studiebeurzen gegeven en andere uitgaven ten behoeve van de school zouden kunnen worden gedaan. Of dit fonds ook werkelijk is gesticht, is tot nu toe onbekend, maar onwaarschijnlijk.

Tijdens de vergadering van de Commissie van Toezicht van 13 mei 1930 deelde de voorzitter mee dat hij van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen een suggestie had gekregen om te komen tot een vernieuwingsfonds. Eén jaar daarvoor was het idee geopperd de batige saldi van de rekening van het conservatorium te storten in een apart fonds om zo alvast aan de kosten van het nieuwe gebouw bij te dragen. Door de crisis en de oorlog bleef het saldo van dit fonds beperkt. Het werd in 1953 geliquideerd, nadat het saldo besteed was aan de aanschaf van muziekinstrumenten.

Tot het jaar 1924 werd het archief beheerd door de secretaris van de Commissie van Toezicht. Door de reorganisatie in 1924 ging het beheer in dat jaar over op de secretaris-administrateur. In 1936 toen het conservatorium een rijksinstelling werd kreeg de administrateur het beheer, terwijl de boekhouder met de feitelijke verzorging werd belast. Deze situatie duurde nog voort in 1982.

De aanvang van het archief is te stellen op 1826, het jaar van de oprichting van de school door koning Willem I. Het hoofdbestanddeel van het archief vormde de series correspondentie. Daarnaast kunnen we de financiële administratie, het pensioenfonds en de leerlingenadministratie onderscheiden. Van 1826 tot 1880 werd op de ingekomen en minuten van uitgaande stukken een exhibitumnummer vermeld met verwijzing naar de desbetreffende notulen. Toen P.J. van de Kasteele in 1880 tot secretaris van de Commissie van Toezicht werd benoemd, is hij het geweest, die dit stelsel verlaten heeft. In plaats daarvan gaf hij alle ingekomen stukken een eenvoudige doorlopende nummering (1-715).

Ook dit systeem werd afgeschaft. Van 1904 tot 1943 zijn de ingekomen stukken in het geheel niet genummerd. Met de herinvoering van de brievenboeken in 1943 begon men ook de ingekomen stukken weer te nummeren. Van de Kasteele heeft ook de minuten van uitgaande stukken van een eenvoudige doorlopende nummering voorzien (1-1142). In 1926 begon men opnieuw te nummeren (1-434), welke procedure men in 1932 herhaalde (1-273). Te rekenen vanaf 1920 werd buiten de nummeringen allengs een rubriekenstelsel ingevoerd. Met het jaar 1935 werd een jaarlijkse nummering ingevoerd. Op 1 januari 1956 voerde de schooladministratie een fichedoorschrijfsysteem met een codering afgeleid van de basiscode V.N.G. in. Dit stelsel is nog steeds in gebruik.

De vorming van het archief werd voor een groot deel bepaald door de taak- en werkverdeling tussen de Commissie van Toezicht enerzijds en de directeur en administrateur anderzijds (zie organisatie en bestuur).

De geleidelijke verschuiving van de competenties van de Commissie van Toezicht naar de directeur (administrateur) is ook in het archief waar te nemen (zie inventarisnummers 50-58, 217-220). Dit heeft er toe geleid dat er een vermenging van de diverse archiefbestanddelen heeft plaatsgevonden. Dit bleek met name bij de correspondentie van de Commissie van Toezicht, directeur en administrateur. Hier was het niet mogelijk om deze geheel van elkaar te scheiden, daarom werd besloten om deze tot één serie correspondentie samen te voegen. Naast deze serie algemene correspondentie zijn in de tijd zelf nog drie kleine series gevormd, nl. de correspondentie van de directeur en de administrateur (inv.nrs. 54-58) en de correspondentie van de directeur met de leraren (inv.nrs. 189, 190) en met de leerlingen (inv.nrs. 217-220). Deze series zijn apart gehouden van de serie algemene correspondentie omdat hieruit de toenemende invloed van de directeur en de administrateur blijkt.

De vorming van de boekhouding valt in drie perioden te verdelen. De eerste periode loopt van het jaar 1826 tot en met 1929. In dit tijdvak maakte men gebruik van een kameralistische boekhouding.

In 1930 ging men over op een dubbele boekhouding. Dit stelsel heeft men gehandhaafd tot het jaar 1936, toen het conservatorium een rijksinstelling werd. Vanaf dat jaar is de boekhouding volgens de door het rijk voor overheidsorganen opgestelde regels ingericht.

In augustus 1979 werd het archief van het Koninklijk Conservatorium voor Muziek op grond van art. 5 van de Archiefwet overgebracht naar het Rijksarchief in Zuid-Holland.

De rechtstitel is (nog) onbekend

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Koninklijk Conservatorium voor Muziek te 's-Gravenhage, nummer toegang 3.12.02.01, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Koninklijk Conservatorium 's-Gravenhage tot 1955, 3.12.02.01, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

De gegevens zijn ontleend aan:

1. Haeften, G.A., Koninklijk Conservatorium voor Muziek te 's-Gravenhage, 1826-1926, gedenkboek uitgegeven door de Commissie van Toezicht op 25 maart 1926 ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan, Den Haag 1926 en de jaarverslagen, inv.nr. 49.
2. (1955) betekent dat de betrokkene in ieder geval tot 1955 werkzaam is geweest.

De gegevens zijn ontleend aan:

1. Haeften, G.A., Koninklijk Conservatorium voor Muziek te 's-Gravenhage, 1826-1926, gedenkboek uitgegeven door de Commissie van Toezicht op 25 maart 1926 ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan, Den Haag 1926 en de jaarverslagen, inv.nr. 49.
2. (1955) betekent dat de betrokkene in ieder geval tot 1955 werkzaam is geweest.

De gegevens zijn ontleend aan:

1. Haeften, G.A., Koninklijk Conservatorium voor Muziek te 's-Gravenhage, 1826-1926, gedenkboek uitgegeven door de Commissie van Toezicht op 25 maart 1926 ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan, Den Haag 1926 en de jaarverslagen, inv.nr. 49.
2. (1955) betekent dat de betrokkene in ieder geval tot 1955 werkzaam is geweest.

De gegevens zijn ontleend aan:

1. Haeften, G.A., Koninklijk Conservatorium voor Muziek te 's-Gravenhage, 1826-1926, gedenkboek uitgegeven door de Commissie van Toezicht op 25 maart 1926 ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan, Den Haag 1926 en de jaarverslagen, inv.nr. 49.
2. (1955) betekent dat de betrokkene in ieder geval tot 1955 werkzaam is geweest.

Deze gegevens zijn ontleend aan de bijlage in het gedenkboek van G.A. van Haeften, Koninklijk Conservatorium voor Muziek te's-Gravenhage, 1826-1926. Den Haag 1926.

Voor de periode 1927-1955 zijn de gegevens overgenomen uit de jaarverslagen (inv.nr. 49). In de periode vóór 1865 werden de geslaagde leerlingen niet opgenomen in het jaarverslag, vandaar dat dat jaar als aanvangsdatum gekozen is. De namen van Joodse leerlingen die in 1941, 1942 onder een speciale regeling vielen en zonder publiciteit examen mochten doen zijn niet in deze lijst opgenomen. Het gaat om maximaal 3 leerlingen. In 1944 zijn geen eindexamens gedaan wegens de oorlogsomstandigheden.

Gebruikte afkortingen zijn:

• sol. = solospel
• ond. = onderwijskunde
• m.o. = met onderscheiding
• ork. = orkestspel

A en B en C.0, C 1 en C 2 duiden verschillende stadia van bekwaamheid aan: tot 1948 kon men diploma's A en B behalen, vanaf 1949 kon men de diploma's C.0 (geslaagd voor voorbereidende klasse) C 1 en C 2 behalen.

Onderscheidingen

• F. = Fockmedaille
• zilv. = zilveren prijspenning
• Nic. = Nicolaiprijs
• Sp. = Arnold Spoelprijs