Terug naar zoekresultaten

2.21.380 Inventaris van het archief van mr. W.J. Geertsema [levensjaren 1918-1991], (1934) 1945-1991

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

2.21.380
Inventaris van het archief van mr. W.J. Geertsema [levensjaren 1918-1991], (1934) 1945-1991

Auteur

J.H. Gaemers, I. Waindrich

Versie

19-10-2020

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2009 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

W.J. Geertsema [levensjaren 1918-1991]
Geertsema

Periodisering

archiefvorming: 1945-1991
oudste stuk - jongste stuk: 1934-1991

Archiefbloknummer

C27031

Omvang

; 1201 inventarisnummer(s) 21,00 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte socumenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Geertsema, W.J.
, (1918-1991)

Samenvatting van de inhoud van het archief

W.J. Geertsema was van 1971 t/m 1973 minister van Binnenlandse Zaken en viceminister-president in de kabinetten-Biesheuvel. Zijn archief bevat uitsluitend stukken over zijn openbare leven. Deze hebben in de eerste plaats betrekking op zijn belangrijkste politieke en bestuurlijke functies: activiteiten voor de VVD, lidmaatschap van de Tweede Kamer (1959-1971), ministerschap (1971-1973), de functie van Commissaris der Koningin in Gelderland (1973-1983) en zijn lidmaatschap van de Eerste Kamer (1983-1987). Daarnaast bevat het archief stukken over de vele nevenfuncties die Geertsema vervulde, actief tot aan zijn dood. Bijzondere vermelding verdienen zijn activiteiten op het gebied van de fondsenwerving voor medische goede doelen, de bestrijding van voetbalvandalisme, de keuze van een locatie voor de opslag van radioactief afval, en het voorzitterschap van het zgn. Des Indes-beraad (van de latere 'paarse' partijen). Het archief bevat ten slotte een omvangrijke serie correspondentie.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Beknopte biografie
Willem Jacob Geertsema stamde uit een patricische familie waarvan de leden afwisselend in het bedrijfsleven en de politiek actief waren. Zijn vader, bankier, stierf tijdens een dienstreis in Zuid-Amerika toen Willem nog geen drie jaar oud was. Willem groeide op in Den Haag, waar hij het Tweede Gymnasium bezocht (tegenwoordig het Maerlant Lyceum). Al jong deed hij veel aan sport: voetbal, cricket en hockey. Cricket zou hij ook op veteranenleeftijd nog blijven beoefenen, onder meer bij de vereniging 'Still Going Strong' en de parlementaire 'Binnenhof Cricket Club'.
In 1937 begon Geertsema zijn rechtenstudie in Leiden en meldde hij zich aan bij het Leids Studenten Corps. De bijnaam 'Molly' die zijn medestudenten hem gaven, werd zijn roepnaam. Nadat de Leidse universiteit in 1940 haar deuren had moeten sluiten, aanvaardde Geertsema een betrekking als gemeenteambtenaar op de secretarie van Oegstgeest. Hij was daar ook actief in het verzet, later in Rotterdam. Na de bevrijding hervatte hij zijn studie, die hij in 1947 afsloot met het doctoraal examen. Hij vervulde in die jaren ook de eerste van zijn vele bestuursfuncties. Zo was hij praeses van het Collegium van het corps, voorzitter van de Nederlandse Studentenraad en bestuurslid van verschillende studentensportverenigingen.
In 1947 trouwde Geertsema met Adolfine Schoonenberg en vestigde zich als repetitor voor burgerlijk recht. Hij meldde zich ook aan bij de Partij voor de Vrijheid die een jaar later opging in de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). De wereld van politiek en bestuur trokken hem. Hij werd lid van de Leidse gemeenteraad en solliciteerde naar verschillende burgemeestersposten. De derde poging had succes: in 1953 werd hij benoemd tot burgemeester van het dorpje Warffum in Groningen, de provincie waar de familie Geertsema oorspronkelijk vandaan kwam.
Na vier jaar burgemeesterschap keerde Geertsema terug naar het westen van het land. Hij had in 1950 een toelichting geschreven op de Wet op de Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie (PBO) en op grond van die deskundigheid vroeg W.K.N. Schmelzer, staatssecretaris voor de PBO, hem om zijn rechterhand te worden op het ministerie van Binnenlandse Zaken. Het ambtenarenbestaan zei Geertsema twee jaar later vaarwel toen hij werd gekozen tot lid van de Tweede Kamer. Vanaf 1961 combineerde hij die functie met het burgemeesterschap van Wassenaar. Hij beschikte over een uitzonderlijke werkkracht en kon met slechts enkele uren slaap toe.
Bovendien namen in deze jaren de nevenfuncties die hij vervulde, snel in aantal toe. Via het voorzitterschap van de Nederlandse Vereniging tot Rheumatiekbestrijding rolde Geertsema de wereld van fondsenwerving voor charitatieve doelen in. Die wereld was in de jaren zestig in beweging als gevolg van nieuwe vormen van fondsenwerving (zoals de voetbaltoto en inzamelingsacties op televisie) en andere ontwikkelingen die de charitatieve instellingen tot samenwerking en verdere professionalisering dwongen.
Van 1963 tot 1966 was Geertsema voorzitter van de VVD-fractie in de Tweede Kamer. Hij maakte weer plaats nadat E.H. Toxopeus, de leider van de VVD, was teruggekeerd in de Kamer. Na het vertrek van Toxopeus in 1969 werd Geertsema opnieuw fractievoorzitter en vervolgens lijsttrekker bij de verkiezingen van 1971. Binnen de partij gold hij als een voorstander van een meer progressieve koers, onder meer ten aanzien van de democratisering van politiek en maatschappij en kwesties als de homo-emancipatie.
In januari 1971 nam Geertsema ontslag als burgemeester van Wassenaar, omdat hij van mening was dat men een dergelijk ambt niet langer dan tien jaar diende uit te oefenen. Bovendien had hij daardoor meer tijd om zich voor te bereiden op de verkiezingen van dat jaar. De coalitie van de confessionele partijen en de VVD verloor daarbij haar meerderheid, al bleef het verlies van de VVD beperkt tot één zetel. Aangevuld met de nieuwe partij DS'70 werd de coalitie voortgezet in het kabinet-Biesheuvel. Geertsema trad daarin aan als minister van Binnenlandse Zaken en viceminister-president.
Het ministerschap was voor hem de vervulling van een ambitie. Des te groter was zijn teleurstelling toen het kabinet na één jaar viel door interne onenigheid over bezuinigingen. Biesheuvel regeerde zonder DS'70 verder met een overgangskabinet, dat nieuwe verkiezingen uitschreef in november 1972. In de korte periode dat hij minister was, heeft Geertsema slechts weinig van zijn plannen - onder andere ten aanzien van de reorganisatie van het binnenlands bestuur - tot stand kunnen brengen.
Na zijn aftreden als minister, in mei 1973, was Geertsema weer korte tijd lid van de Tweede Kamer. Zijn leidende positie was echter overgenomen door Hans Wiegel, die ook als lijsttrekker bij de verkiezingen veel succes had geboekt. In december 1973 verliet Geertsema de landspolitiek om Commissaris der Koningin in Gelderland te worden. Als commissaris zette hij zich in voor democratisering van het provinciaal bestuur en de reorganisatie van het bestuurlijk apparaat. Maar die functie alleen bevredigde zijn werklust niet.
Opnieuw boden oude en nieuwe nevenfuncties een uitweg. Voor de VVD leidde hij de commissie die een nieuwe beginselverklaring en een nieuw beleidsprogramma opstelde, het Liberaal Manifest 1981. Verder trad hij op als voorzitter van het zgn. Des Indes-beraad, een informeel en besloten overleg tussen vertegenwoordigers van de VVD, D'66 en PvdA, waarin zij de mogelijkheden van politieke samenwerking verkenden. Het overleg was geïnitieerd door de Jongeren Organisatie voor Vrijheid en Democratie, waarvan Geertsema erevoorzitter was. Daarnaast werd hij wederom actief in de sfeer van de fondsenwerving (wederom) en op andere terreinen.
Trouw aan zijn principe trad Geertsema na tien jaar af als Commissaris der Koningin, eind 1983. Hij was inmiddels 65 jaar oud, maar van rustiger aandoen was echter geen sprake. Hij werd lid van de Eerste Kamer (tot 1987) en nam verscheidene nieuwe nevenfuncties aan. Zo was hij voorzitter van de commissie Lokatiekeuze Opslagfaciliteit Radioactief Afval en van de Veiligheidscommissie van de KNVB, die zich bezighield met de bestrijding van voetbalvandalisme. Hoewel gezondheidsproblemen zijn werk in toenemende mate belemmerden (hij leed aan astma), bleef Geertsema bestuurlijk actief tot aan zijn dood, op 72-jarige leeftijd, in 1991.
Geertsema was een markant politicus en bestuurder, liberaal in hart en nieren, maar lang niet altijd behorend tot overheersende hoofdstroming binnen de VVD. Ook in de nadagen van zijn politieke loopbaan viel hij op door zijn soms ronduit provocerende uitspraken. In de roerige jaren tachtig lag hij bijvoorbeeld herhaaldelijk overhoop met de antikernergiebeweging. Hij schuwde de publiciteit niet en was populair bij journalisten. Maar ook voor gewone burgers was hij toegankelijk. Zo was er een tijd dat hij bij zijn wekelijkse saunabezoek gesprekken voerde over allerhande zaken met een doorsnee van de bevolking.
In jaartallen
1918 geboren te Utrecht, 18 oktober
1924-1930 Instituut Wolters, Den Haag (lager onderwijs)
1930-1937 Tweede Gymnasium, Den Haag
1937-1947 studie rechten te Leiden, onderbroken 1940-1945
1942-1944 ambtenaar op de gemeentesecretarie van Oegstgeest
1947 huwelijk met Adolfine Schoonenberg
1947-1953 repetitor voor burgerlijk recht te Leiden
1950-1953 lid van de gemeenteraad van Leiden, voor de VVD
1953-1957 burgemeester van Warffum (Gr.)
1957-1959 ambtenaar op het ministerie van Binnenlandse Zaken
1958-1961 lid van de gemeenteraad van Den Haag
1959-1971 lid van de Tweede Kamer, fractievoorzitter 1963-1966 en 1969-1971
1961-1971 burgemeester van Wassenaar
1971-1973 minister van Binnenlandse Zaken en viceminister-president
1973 lid van de Tweede Kamer
1973-1983 Commissaris der Koningin in Gelderland
1983-1987 lid van de Eerste Kamer
1991 overleden te Wassenaar, 27 juni
Geschiedenis van het archiefbeheer
Een deel van het persoonlijk archief van Geertsema is gevormd met hulp van de secretaresses die hem gedurende zijn loopbaan steunden: bij de VVD-fractie in de Tweede Kamer, op het ministerie van Binnenlandse Zaken en op het Provinciehuis van Gelderland. Thuis hield zijn echtgenote het omvangrijke archief bij en zorgde voor de verdere ordening, in de jaren tachtig bijgestaan door een privé-secretaresse. Sommige stukken bevatten gele 'Post-it'-notitievelletjes waarmee Geertsema communiceerde met zijn secretaresse of zijn vrouw.
Het archief is in 1993 in bewaring gegeven bij het Algemeen Rijksarchief (thans Nationaal Archief).
De verwerving van het archief
inbewaringgeving van een particulier archief, niet in eigendom verkregen
Inbewaringgeving van een particulier archief, niet in eigendom verkregen

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het archief van Geertsema bevat uitsluitend stukken met betrekking tot zijn openbare leven. De archivalia omvatten correspondentie, partijstukken, (afschriften van) ambtelijke stukken, teksten van artikelen en redevoeringen, rapporten, krantenknipsels en ander gedrukt materiaal. Deze stukken betreffen Geertsema's belangrijkste politieke en bestuurlijke functies:
  1. Lid van, en activiteiten voor de VVD. Hoewel Geertsema geen uitgesproken 'partijtijger' was, bevat zijn archief veel stukken over zijn activiteiten, commissielidmaatschappen en contacten met diverse partijorganen en organisaties die aan de VVD gelieerd of verwant waren (zoals de JOVD). Daarnaast is materiaal bewaard over de verkiezingen, met name in de jaren 1960 en 1970.
  2. Lid van de Tweede Kamer (1959-1971). In hoofdzaak ingekomen stukken en correspondentie met burgers over verschillende onderwerpen (een deel van die correspondentie bevindt zich in de alfabetische serie, inv.nrs. 1-46). Binnenlandse zaken en het binnenlands bestuur hadden Geertsema's bijzondere belangstelling, maar als fractievoorzitter was hij verantwoordelijk voor de algemene politieke koers van de partij. Daarnaast stukken over fractieaangelegenheden en over de kabinetsformaties (niet compleet voor de jaren 1967-1971).
  3. Minister van Binnenlandse Zaken (1971-1973). Ambtelijke stukken over onder meer de departementale organisatie en het binnenlands bestuur.
  4. Commissaris der Koningin in Gelderland (1973-1983). In hoofdzaak ambtelijke stukken over (de reorganisatie van) het provinciaal bestuur. Materiaal over representatieve taken en contacten met afzonderlijke gemeenten ontbreekt.
  5. Lid van de Eerste Kamer (1983-1987). Stukken over uiteenlopende onderwerpen.
  6. Nevenfuncties. In de meeste gevallen zijn veel bestuurstukken bewaard. Zie de inhoudsopgave bij deze inventaris voor een overzicht van zijn nevenfuncties.
Zoals uit het voorgaande al bleek, kent het overgedragen archief enkele lacunes. Deels bevinden die stukken zich nog in het bezit van de familie. Van Geertsema's vroegste functies zijn geen stukken aanwezig (gemeenteambtenaar te Oegstgeest, repetitor voor burgerlijk recht, raadslid te Leiden, en burgemeester van Warffum). Over zijn burgemeesterschap van Wassenaar bevinden zich slechts enkele documenten in dit archief. Ook van enkele nevenfuncties is geen of slechts fragmentarisch materiaal overgedragen. Wat zijn verenigingsleven betreft, ontbreken stukken over zijn lidmaatschap van het Leids Studenten Corps. Incompleet zijn ten slotte de teksten van zijn artikelen en redevoeringen (die zich deels in de rubriek 'Publicitaire activiteiten' bevinden, deels verspreid zijn over andere rubrieken).
Selectie en vernietiging
Bij de bewerking zijn dubbele afschriften, losse knipsels, minder belangwekkende stukken en drukwerken afgescheiden voor vernietiging.
Verantwoording van de bewerking
Bij de overdracht bestond het archief uit drie bestanddelen: 1. een serie alfabetisch geordende correspondentie (20 dozen); 2. stukken betreffende Geertsema's voornaamste hoofdfuncties (56 dozen) en nevenfuncties (80 dozen); 3. een uitvoerige reeks dossiers, alfabetisch geordend op onderwerp (80 dozen). Zoals gebruikelijk bij een persoonlijk archief zijn de stukken geordend naar de functies die Geertsema vervulde. De dossierreeks is bij de bewerking opgeheven omdat de stukken grotendeels betrekking hadden op specifieke functies, dan wel op lidmaatschappen van verenigingen en genootschappen, waarvoor een afzonderlijke rubriek is gecreëerd. Het restant van de dossierreeks bevindt zich in de rubriek 'Overige bemoeienissen', chronologisch geordend.
Ordening van het archief
De stukken zijn geordend naar de functies die Geertsema vervulde.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Deels openbaar, deels beperkt openbaar (A), deels niet openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, W.J. Geertsema [levensjaren 1918-1991], nummer toegang 2.21.380, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Geertsema, 2.21.380, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
Een deel van het archief van W.J. Geertsema, in het bijzonder betreffende zijn persoonlijk leven, berust nog bij zijn familie.
Bij de Groninger Archieven berust het archief van de Familie Geertsema, 1600-1957 (toegangsnummer 512). Het betreft een verzameling genealogische, persoonlijk en zakelijke stukken, afkomstig van verschillende leden van het geslacht Geertsema, maar bevat geen stukken van Molly Geertsema of zijn directe familie. De verzameling is in 1957 geschonken door een achterneef, C.C. Geertsema.
Bij het Nationaal Archief berusten de archieven van:
  • de VVD en haar voorgangers (1889) 1946-1976 (1996), toegangsnummer 2.19.022 (het aansluitende archief over de jaren 1968-1993 berust bij het Documentatiecentrum Politieke Partijen in Nederland te Groningen)
  • de Ministerraad 1823-1984, toegangsnummer 2.02.05.02
  • verscheidene deelarchieven van het ministerie van Binnenlandse Zaken uit de periode dat Geertsema minister was
Overzicht van geraadpleegde bronnen Genealogie Geertsema in: Nederland's Patriciaat 1964. T. Thalhammer, 'W.J. Geertsema. Een liberaal denker', in: Kopstukken van de VVD: 16 biografische schetsen. 40 jaar liberalisme in Nederland, 1948-1988 (Houten 1988) 83-90. J. Bosmans, 'W.J. Geertsema', Biografisch woordenboek van Nederland ,www.inghist.nl (opgegaan in www.historici.nl) 'W.J. Geertsema', Biografisch archief van het Parlementair Documentatiecentrum ,www.parlement.com

Bijlagen

Gebruikte afkortingen
ALN
Algemene Loterij Nederland
ANVV
Algemene Nederlandse Vereniging van VVV's
BAB
Stichting Behartiging Administratieve Belangen
BIPC
Brandstoffeninzetplan Centrales
CDA
Christen-Democratisch Appèl
COF
Centraal Overleg Fondsenwervingsacties
D'66
Democraten '66
DS'70
Democratisch Socialisten '70
ETI
Economisch-Technologisch Instituut
GKN
NV Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland
IFSD
International Fund Sports Disabled
JOVD
Jongerenorganisatie voor Vrijheid en Democratie
KEMA
NV tot Keuring van Elektrotechnische Materialen
KNVB
Koninklijke Nederlandse Voetbalbond
LOFRA
Commissie Lokatiekeuze Opslagfaciliteit Radioactief Afval
LOV
Landelijk Overleg Voetbalvandalisme
NVR
Nederlandse Vereniging tot Rheumatiekbestrijding
PBO
Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie
PvdA
Partij van de Arbeid
RNW
Radio Nederland Wereldomroep
SFV
Stichting Fondsenwervingsacties Volksgezondheid
Socutera
Stichting ter bevordering van Sociale en Culturele doeleinden door Televisie en Radio
SNS
Stichting Nationale Sporttotalisator
VDEN
Vereniging van Directeuren van Elektriciteitsbedrijven in Nederland
VEEN
Vereniging van Exploitanten van Electriciteitsbedrijven in Nederland
VVD
Volkspartij voor Vrijheid en Democratie
VVV
Vereniging voor Vreemdelingenverkeer

Archiefbestanddelen