Terug naar zoekresultaten

2.05.124 Inventaris van het archief van het Nederlandse Consulaat(-Generaal) te Johannesburg (Zuid-Afrika), 1938-1954

Het archief bevat gegevens over nederlandse onderdanen: burgerlijke stand, nalatenschappen, naturalisatie en nederlanderschap. Voorts stukken betreffende juridische zaken, paspoort en visa kwesties etc. Tenslotte bevat het archief gegevens over de activiteiten van de Militaire Missie, waaronder persoonsdossiers.
Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

2.05.124
Inventaris van het archief van het Nederlandse Consulaat(-Generaal) te Johannesburg (Zuid-Afrika), 1938-1954

Auteur

R. Spork

Versie

04-07-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2006 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Ministerie van Buitenlandse Zaken: Consulaat en Consulaat-Generaal te Johannesburg (Zuid-Afrika)
Consulaat Johannesburg

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1938-1954

Archiefbloknummer

Z43

Omvang

; 83 inventarisnummer(s) 1,60 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Consulaat te Johannesburg (Zuid-Afrika) Consulaat-Generaal te Johannesburg (Zuid-Afrika)

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat gegevens over nederlandse onderdanen: burgerlijke stand, nalatenschappen, naturalisatie en nederlanderschap. Voorts stukken betreffende juridische zaken, paspoort en visa kwesties etc. Tenslotte bevat het archief gegevens over de activiteiten van de Militaire Missie, waaronder persoonsdossiers.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Algemeen
De stad Johannesburg ontstond in 1886 als gevolg van de ontdekking van de enorme goudvelden in de Witwatersrand. Binnen een halve eeuw ontwikkelde Johannesburg zich tot het centrum van het economisch leven van de Unie van Zuid-Afrika.
Met de belangrijkheid van Johannesburg nam ook de belangrijkheid van de Nederlandse vertegenwoordiging in die stad toe.
Reeds in april 1889 werd een vice-consul aangesteld, te weten H. de With (geboren 10-11-1842 te Groningen; overleden 1-10-1889 te Pretoria). Zijn ambtsgebied omvatte alleen de Witwatersrand goudvelden ( Buitenlandse Zaken, Register van onbezoldigde Consulaire ambtenaren, deel 3 fol. 93 ) . Omstreeks 1936 werd daaraan toegevoegd Springs tot Randfontein. Consul was toen J.M. Donker (geboren 2-03-1897 te Koog-Zaandijk). Officieel benoemd tot consul op 22-12-1936 ( Buitenlandse Zaken, Register van onbezoldigde Consulaire ambtenaren, deel 7 fol. 61 ) .
In 1939 werd hij tevens belast met de waarneming van de belangen van de Duitse regering. April 1940 werd hem eervol ontslag verleend in verband met zijn benoeming tot handelsattaché aan het gezantschap Pretoria, standplaats Johannesburg. Gedurende de Tweede Wereldoorlog was hij voorzitter van het "Nederlandsch Oorlogscomité".
Zijn opvolger was F. Daubenton (geboren 16-9-1888 te Rotterdam; overleden 20-6-1965 te Johannesburg). Hij werd 30-1-1941 benoemd tot consul. In 1942 werd hij tevens medisch adviseur van de Nederlandse Militaire Missie, waar hij dr. C.F. Koch opvolgde. Eervol ontslag werd hem verleend op 31-8-1944.
Daubenton werd opgevolgd door A.M.L. Winkelman (geboren 15-12-1891 te Rotterdam). De heer Winkelman, benoemd per 1-9-1944, was beroeps-consulair ambtenaar met de rang van consul-generaal. De post Johannesburg bleef vooralsnog een consulaat, hoewel de heer Winkelman aan de gezant te Pretoria jonkheer W.F. van Lennep te kennen gaf, de verheffing tot beroepspost noodzakelijk te achten ( Buitenlandse Zaken, Pretoria, Gezantschap 1940 -154, Code 101 map 27 Verheffing consulaat Johannesburg 1944-1945, Brief no 3898/264 14-9-1944 ) .
Van Lennep schreef echter aan de minister van Buitenlandse Zaken, dat
"ofschoon Johannesburg het belangrijkste centrum van handel en industrie in de Unie is en de Nederlandse kolonie aldaar verreweg de grootste in Zuid-Afrika, en m.i. de bezetting van de consulaire post te Johannesburg ook in de toekomst door een beroepsambtenaar zal dienen te geschieden, acht ik de verheffing tot Consulaat-Generaal, mede in verband met de begrenzing van het ressort niet gewettigd. Immers er ressorteren geen andere consulaire posten onder het consulaat te Johannesburg en het ressort bestaat uit dat gedeelte van de provincie Transvaal, hetwelk niet behoort tot het consulaat te pretoria, zoodat het ressort van het consulaat te Johannesburg een enclave vormt in het consulaat Pretoria" ( Buitenlandse Zaken, Pretoria, Gezantschap 1940-1954, Code 101 map 27 Verheffing consulaat Johannesburg 1944-1945, Brief no 6017/K 10/624 15-9-1944 ) .
A.M.L. Winkelman vertrok in 1945. Het consulaat werd tijdelijk waargenomen door O. Plantema tot de komst van een nieuwe consul.
Dat werd J.W.A van Hattum (geboren 31-7-1899 Te Den Haag), benoemd in juli 1946 ( Buitenlandse Zaken, Pretoria, Gezantschap 1940-1954, Code 101 map 33 Consulaat Johannesburg, diversen, Brief no 39412/278 16-5-1946 ) . Onder Van Hattum, oud-waarnemend burgemeester van Enschede, werd het ressort van het consulaat wederom uitgebreid. Ingevolge het Koninklijk Besluit van 2-10-1946 werd het ressort vergroot tot de gehele provincie Transvaal met uitzondering van de stad Pretoria, terwijl het ressort van het consulaat Pretoria werd verkleind tot de stad Pretoria. Net als de heer Winkelman uitte Van Hattum zijn ongenoegen over de onderbezetting van het consulaat waardoor belangrijke werkzaamheden met name inzake handelsbemiddeling en economische voorlichting onvoldoende werden uitgevoerd ( Buitenlandse Zaken, Pretoria, Gezantschap 1940-1954, Code 101 map 31 Rapport reorganisatie werkzaamheden consulaat Johannesburg, 1947 ) . Van Hattum werd in juni 1950 opgevolgd door H. Bos (geboren 30-1-1897 te Egmond aan Zee). Het feit dat de heer Bos op de nominatie stond om doyen te worden van het consulaire corps te Johannesburg, alsmede het feit dat verheffing van het consulaat Kaapstad reeds haar beslag had gekregen, was voor de ambassadeur te Pretoria aanleiding om bij de minister van Buitenlandse Zaken aan te dringen op de verheffing van de post Johannesburg tot consulaat-Generaal ( Buitenlandse Zaken, Pretoria, Gezantschap 1940 -1954, Code 101 map 28 Verheffing Consulaat Johannesburg 1950-1952, Brief no 7241/875 27-9-1951 ) .
Bij Koninklijk Besluit van 21-7-1952 no 27 werd het consulaat Johannesburg verheven tot Consulaat-Generaal. Het ressort werd uitgebreid tot Bechuanaland.
Van 1954 tot 1958 was H.S. Hallo (geboren 6-4-1908 te Den Haag) consul-generaal.
Werkzaamheden voor de Militaire Missie te Pretoria
De komst van een Militaire Missie naar Pretoria in 1941 ter uitvoering van het Koninklijk Besluit van 28-2-1941 no 9m, waarbij alle in Zuid-Afrika aanwezige mannelijke Nederlanders geboren tussen 1-1-1904 en 1-1-1922 werden ingelijfd bij de Nederlandse strijdkrachten, bracht voor de Nederlandse consuls in Zuid-Afrika veel extra werk met zich mee. Het was de taak van de Millitaire Missie d.m.v. doelmatige propaganda het dienstnemen van de Nederlanders bij de Nederlandse strijdkrachten in Groot-Brittanië of Canada en later ook in Nederlands-Indië te bevorderen. Van de consuls werd verlangd, dat zij medewerking zouden verlenen aan de verschillende maatregelen betreffende het oproepen van dienstplichtigen, zoals het registreren van dienstplichtigen, het verzenden/doorzenden van formulieren inzake de keuring van dienstplichtigen, idem van aanvraagformulieren voor kostwinnersvergoeding. Aan dienstweigeraars werd iedere vorm van consulaire bijstand geweigerd. Vanaf 1942 beschikte men zelfs over de mogelijkheid dienstweigeraars naar Suriname te laten deporteren, waar zij werden geïnterneerd en berecht door een krijgsraad. Voor (op grond van hun religieuze overtuiging) erkende dienstweigeraars bestond de mogelijkheid om administratieve werkzaamheden te verrichten in Groot-Brittanië, waar zij in burgerkleding mochten reizen.
In het ressort van het consulaat Johannesburg waren meer van de afdeling Militaire Zaken aangesteld om de consul assistentie te verlenen bij de uitvoering van bovengenoemde werkzaamheden.
De consul F. Daubenton volgde in 1942 dr. C.F. Koch op als medisch adviseur van de Militaire Missie en was als zondanig belast met het toezicht op de uitslag van de medische keuring van dienstplichtigen. In september 1944 werd hij op zijn beurt opgevolgd door Prof. Dr. W.G. de Haas.
De militaire Missie te pretoria werd 1-9-1947 opgeheven. De heer J.M. Noordendorp, die waarnemend chef van de Missie was, werd aan het gezantschap te Pretoria toegevoegd als hoofd van een Militair Bureau belast met de afwikkeling van talrijke zaken, meest van comptabele aard (onderstanden, personen).
Voor het consulaat Johannesburg kwam per 1-9-1947 officieel een eind aan de werkzaamheden voor de Militaire Missie. De aanwezigheid in het ressort van een niet onbelangrijk aantal oud-militairen bracht ook voor het consulaat te Johannesburg omvangrijke werkzaamheden met zich mee inzake de afwikkeling van allerlei financiële kwesties.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Het in deze inventaris beschreven archief van het consulaat Johannesburg (1938-1954) werd overgebracht in twee delen. In 1961 rapporteerde Inspecteur van de Buitenlandse Dienst dat het z.g. oud archief van het consulaat acht strekkende meters besloeg, bestaande uit dossiers en agenda's uit de jaren 1932-1945 ( Buitenlandse Zaken, Pretoria, Gezantschap 1955-1964, 204 Vernietiging en Overdracht Consulaat-Generaal Johannesburg ) . De meeste dossiers werden (op de post) vernietigd. Onder de bewaard gebleven bescheiden bevonden zich drie bundels met stukken uit de jaren 1921-1934 betreffende respectievelijk de diamantenindustrie te Johannesburg (1930-1932), de Nederlandse Kamer van Koophandel en Monsterkamers in Zuid-Afrika (1921-1934). Deze stukken werden samen met de persoonsdossiers van gewezen militairen (lengte + 2,5 meter) en de agenda's in november 1961 naar Nederland gestuurd.
De persoonsdossiers van de militairen werden (ten onrechte) naar het Ministerie van Defensie gezonden. Deze dossiers vormen de neerslag van de werkzaamheden van het conuslaat te Johannesburg voor de Militaire Missie te Pretoria en behoren dus tot het consulaatarchief. In 1977 stuurde het Ministerie van Defensie de dossiers terug naar het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
In oktober van dat jaar berichtte de ambassade te Pretoria het Ministerie van Buitenlandse Zaken, dat het archief van het Consulaat-Generaal te Johannesburg tot en met 1964 een lengte had van ongeveer 20 meter ( Buitenlandse Zaken, Code 1,4e blok 153.0 Pretoria, Overdracht en Vernietiging 1977-1983, Brief no 6880/1735 3-10-1977 ) . Het "niet meer benodigde archief" werd vergezeld van een inhoudsopgave naar Nederland verzonden, waar het in 1978 arriveerde. Het archief bleek te bestaan uit stukken uit de jaren 1939-1969 ( Buitenlandse Zaken, Code 1, 4e blok 153.0 Pretoria, Overdracht en Vernietiging 1977-1983 ) . De lengte van het archief was teruggebracht tot + 60 cm.(!). Mogelijk zijn stukken op de post vernietigd en/of achtergehouden.
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Inhoud en structuur van het archief

Selectie en vernietiging
Het in deze inventaris beschreven archief (1938-1954) had een lengte van ongeveer 2,9 meter. Hiervan is ongeveer 2 meter door de inventarisator vernietigd volgens de vernietigingsbeschikking van 1960 (zie het bij de inventaris gevoegde verklaring van vernietiging).
Verantwoording van de bewerking
In verband met de bepaling in de archiefwet (1962) dat archiefbescheiden welke ouder zijn dan vijftig jaar binnen een tijdvak van tien jaar moeten worden overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief zijn de archieven van Buitenlandse Zaken van na de tweede Wereldoorlog verdeeld in blikken van tien jaar (1e blik 1945-1954, 2e blik 1955-1964 enz.).
Het in deze inventaris beschreven archief beslaat de periode 1938-1954 (het oudste stuk is een agenda over de jaren 1938-1940). Een belangrijk deel van het archief vormt de neerslag van de werkzaamheden voor de Militaire Missie (1941-1947). Het spreekt voor zich, dat de eenheid van het archief ernstig zou worden geschaad indien de stukken van voor 1945 zouden worden afgescheiden. Deze stukken zijn daarom opgenomen in het 1e blok.
Ordening van het archief
De te bewaren bescheiden heb ik onderverdeeld in stukken betreffende de behartiging van de belangen van de Nederlandse regering enerzijds en stukken betreffende de behartiging van de belangen van de Duitse regering anderzijds (deze laatste stukken vormen slechts 1 dossier). De stukken betreffende de behartiging van de Nederlandse regering konden worden onderverdeeld in I) stukken betreffende consulaire werkzaamheden en II) stukken betreffende de werkzaamheden voor de Militaire Missie.
De stukken betreffende de consulaire werkzaamheden waren geordend volgens de bij Buitenlandse Zaken gebruikte archiefcode. Deze ordening is door mij gehandhaafd. De codenummers staan tussen haakjes vermeld achter de inventarisnummers. Wanneer ik een stuk opnieuw heb ingedeeld staan het ouden en nieuw codenummer vermeld. De bij Buitenlandse Zaken gebruikte archiefcode werd kort na de Tweede Wereldoorlog ontworpen. De hoofdgroepen van deze code zijn:
  1. Organisme
  2. Protocol
  3. Juridische aangelegenheden
  4. Aangelegenheden van openbare Orde, Openbare Zedelijkheid, Openbare Gezondheidszorg, Openbare veiligheid, Volkshuisvesting, Leefmilieu
  5. Waterstaat, Verkeer en Vervoer, Verbindingen en Elektronica
  6. Economie, Migratie, Arbeid
  7. Sociale aangelegenheden
  8. Culturele aangelegenheden, Voorlichting
  9. Staatkunde, Landverdediging, Internationale Organisaties
In dit archief ontbreken de stukken betreffende de onder 8 en 9 genoemde onderwerpen.
De stukken betreffende de werkzaamheden voor de Militaire Missie waren opgeborgen in persoonsdossiers (voor iedere militair afzonderlijk). De veelal dunne dossiers zijn door mij samengevoegd, voorzien van scheidingsstroken. De alfabetische volgorde van de dossiers heb ik gehandhaafd.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Deels openbaar, deels beperkt openbaar (A).
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Buitenlandse Zaken: Consulaat en Consulaat-Generaal te Johannesburg (Zuid-Afrika), nummer toegang 2.05.124, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Consulaat Johannesburg, 2.05.124, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
De stukken uit het consulaatsarchief Johannesburg behorend tot het 2e blik (1955-1964) konden gemakkelijk worden afgescheiden van de oudere stukken en staan beschreven in een aparte inventaris. Wanneer nodig zijn verwijzigen geplaatst naar de oudere stukken en omgekeerd.

Bijlagen

Overzicht van geraadpleegde bronnen
Publicaties
Archieven
Archieven van het Departement van Buitenlandse Zaken
- Archief Code 1,1955-1964: Hieruit: 153.0 Overdracht en vernietiging Pretoria/Johannesburg, 1950-1961 - Archief Code 1, 1965-1974: Hieruit: 153.0 map 2565; Overdracht en vernietiging Pretoria, deel III, 1965-1972 - Archief Code 1, 1975-1984: Hieruit 153.0 Overdracht en vernietiging Pretoria, 1977-1983 - Archief DBD, 1955-1964: Hieruit: BD 10 Zuid-Afrika Johannesburg Postreports, 1956-1963: BD 111 Zuid-Afrika Johannesburg Behuizing Consulaat-Generaal, 1955-1964 - Archief gezantschap/ambassade Pretoria Code 0 t/m 999, 1945-1954: Hieruit: Code 101: Map 22 Benoeming J.W.A. van Hattum, 1945-1946; Map 23 J.W.A. van Hattum, 1945-1946; Map 24 J.W.A. van Hatuum, 1946-1951; Map 27 Verheffing consulaat Johannesburg, 1944-1945; Map 28 Verheffing consulaat Johannesburg, 1950-1952; Map 29 Inventaris consulaat Johannesburg, 1946-1949; Map 30 overname consuaat, 1946-1950; Map 31 Rapport reorganisatie werkzaamheden consulaat Johannesburg, 1947; Map 33 Consulaat Johannesburg diversen, 1945-1949 - Archief gezantschap/ambassade Pretoria Code 0 t/m 999, 1955-1964; Hieruit: Code 153.0: Map 203 Overdracht en vernietiging oud archief cons. Johannesburg, 1960; Map 204 Overdracht en vernietiging archief cons. Johannesburg, 1959-1960 - Archief Londens archief 1940-1945 I Gewoon Archief deel 2; Hieruit: A//JZ-reg. Alg. E Registratie Militairen; Ia Reisaangelegenheid A. Laboyrie na torpedering van het schip "Wangi-Wangi", 1941-1945 - Archief Londens archief 1940 - 1945 II Geheim Archief; Hieruit: Juridische Zaken: 37 Dienstweigeraars in Zuid-Afrika, deportatie en bestraffing, 1942-1945