Terug naar zoekresultaten

1.10.84 Inventaris van de collectie W. Cz. de With [levensjaren 1599-1658], (1581) 1629-1657 (1928)

Het archief bevat slechts 1 doos, met overwegend commissies (aanstellingen) en instructies. Verder zijn er enkele losse stukken omtrent de genealogie van de familie en diverse exemplaren van een, later in 1926 uitgegeven levensbeschrijving.
Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

1.10.84
Inventaris van de collectie W. Cz. de With [levensjaren 1599-1658], (1581) 1629-1657 (1928)

Auteur

J.G.F.M.G. baron van Hövell tot Westerflier

Versie

08-05-2021

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1950 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Collectie Witte de With
With, de

Periodisering

archiefvorming: 1629-1657
oudste stuk - jongste stuk: 1581-1928

Archiefbloknummer

1222

Omvang

; 43 inventarisnummer(s) 0,33 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven en gedrukte teksten. De Nederlandstalige stukken van vóór ca. 1700 zijn geschreven in het gotische cursiefschrift, met name in de oud-Hollandse klerkencursief.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

With, Witte Corneliszoon de (1599-1658)

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat slechts 1 doos, met overwegend commissies (aanstellingen) en instructies. Verder zijn er enkele losse stukken omtrent de genealogie van de familie en diverse exemplaren van een, later in 1926 uitgegeven levensbeschrijving.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Levensloop
Witte de With was tezamen met Piet Heyn, Maerten Tromp en Michiel de Ruyter een van de grote marineofficieren uit de 17e Eeuw. Witte werd geboren in 1599 in de omgeving van Den Briel. Na een ongelukkige jeugd, ging hij in 1616 naar zee en voer in dienst van de VOC met kapitein Schapenham naar de Oost. Te Batavia was hij enige tijd in dienst van gouverneur-generaal Coen, alvorens na de belegering van Jaccatra in 1619 terug te keren. Het volgende jaar trad hij in dienst van de marine: met korte tussenpozen zou hij marineofficier blijven tot 1658, toen hij in de Noordse Oorlog als Vice-Admiraal de dood vond. Gedurende 1623-1626 maakte hij een wereldreis met de Nassause vloot in een poging de Spaanse zeemacht te bestrijden.
Zijn loopbaan stond deels in het teken van controversen met zijn generatiegenoot uit Den Briel, Maarten Harpertsz. Tromp. Witte nam tot tweemaal toe ontslag uit 's lands dienst: in 1629 en in 1635. In de tussenliggende jaren was hij commandeur bij het College van de Grote Visserij.
Na enige rampzalige jaren voor de Staatse vloot werd Witte in 1637 aangesteld als vice-admiraal, terwijl Tromp luitenant-admiraal werd. De periode van 1640-1646, toen hij vrij en op eigen gelegenheid de Duinkerkers kon bestrijden, schepen door de Sont en het Kanaal convoyeerde, en voor de stadhouder Frederik Hendrik eervolle opdrachten had uit te voeren, kunnen tot zijn gelukkigste tijd gerekend worden.
In 1647 werd Witte aangezocht om met de vloot de belangen der West-Indische Compagnie in Brazilië te verdedigen. De expeditie liep echter uit op een mislukking en toen De With vervolgens in 1649 eigenmachtig besloot naar de Republiek terug te keren, werd hij in de Gevangenpoort te 's-Gravenhage geplaatst op beschuldiging van hoogverraad. Eerst na een langdurig proces werd hij in 1650 weer vrijgesproken.
Zijn positie als vice-admiraal was derhalve niet onomstreden. Hierdoor greep hij uiteindelijk ook naast het hoogste commando tijdens de Eerste Engelse oorlog (1652-1654) na het overlijden van Tromp in 1653, al behoedde hij de vloot wel voor een ondergang in de slag bij Ter Heide.
Witte zat in de daaropvolgende jaren vaker thuis dan op zee. Zijn laatste tocht vond plaats in 1658, toen onder de Luitenant-Admiraal Wassenaar van Obdam, in de Sont slag geleverd werd tegen de Zweden. Tijdens de zeeslag in de Sont op 29 oktober 1658 raakte de zeeheld dodelijk gewond.
Het stoffelijk overschot werd door de vijand met grote eerbewijzen van Elseneur naar Kopenhagen overgebracht en pas bijna een jaar later in 1659 te Rotterdam in de St. Laurenskerk ter aarde besteld. Het praalgraf is een ontwerp van Jacob Lois en is uitgevoerd door beeldhouwer Pieter Rijcx. Het werd na het bombardement op Rotterdam in de Tweede Wereldoorlog gerestaureerd.
Familie
Witte is in totaal viermaal getrouwd geweest. De eerste maal, waarschijnlijk in 1627, trouwde hij, (zelf kind uit volle neef en nicht) zijn nicht Maria de With. Zij stierf op 32-jarige leeftijd en werd in de "Grote Kerk" (Catharinakerk) naast Conelis Wittens de With en Neeltje Andries, (Witte's ouders) te Den Briel begraven. Met een dochter (Cornelia) uit dit eerste huwelijk, huwde de meer genoemde Walterus Breman van der Hagen, burgemeester en lid van de vroedschap der stad Den Briel, naderhand auteur van de journaalsgewijze samengestelde levensbeschrijving van W.C.W.: "T Leven en Bedrijff etc.".
Zowel het exemplaar "B" als het exemplaar "C" van Witte's biographie, zijn door Van der Hagen opgedragen aan "weerde godsalige Suster Maria de With".
Deze Maria, de latere echtgenote van Johan Willem Duyven, burgemeester en licentmeester te Hulst, was een dochter uit W.C.W. 's tweede huwelijk.
De tweede maal trouwde Witte in 1632 te Rotterdam met Hildegonda van Gogh die hem de volgende vier dochters schonk: Catharina, (huwde N.N. Sismus, med. doctor en schepen der stad Rotterdam), Ida, (huwde Ds. P. Texelius, predikant), Anna, (huwde Hendrick Gevers, Schepen der stad Rotterdam) en Adriana, (huwde Mr. Julius Jacobus van Aitzema, Schepen der stad Hulst en Burgemeester).
Een niet voltooid opschrift van De With's levensbeschrijving met de gewijzigde titel: "Leven van mijn vader Zaliger" etc. bevindt zich eveneens in het archief en is door deze Adriana vervaardigd. In 1649 overlijdt Hilgonde van Gogh. Als nu twee jaar later W.C.W. opnieuw in het huwelijk treedt, worden de onderhavige familie relaties er niet overzichtelijker op!
Hester de Meester, met wie De With in 1651 ten derde male in de echt verbonden wordt, was ega geweest van de eerder gestorven Hendrik van Gogh, broeder van Witte's tweede vrouw. Maar vóór zij Van Gogh huwde, was zij reeds weduwe van Maerten IJsbrandts (die voor de VOC op de kust van India had gediend), van wie zij twee kinderen had.
Een talrijk nageslacht heeft Hester de Meester W.C.W. niet geschonken. Uit zijn verbintenis met haar, sproot, behalve een dochter, nog voort een zoon evenals de admiraal "Witte" geheten, geboren in 1654. Hij overleed als "officier te lande" in 1673 en werd te Rotterdam in de St. Laurenskerk bij zijn roemruchte vader begraven.
Tot slot trouwt Witte in 1658 nog voor de vierde maal met Catharina van Haestrecht.
Literatuur
Jonge, J.C. de, Verhandelingen en onuitgegeven stukken, betreffende de geschiedenis der Nederlanden (Delft 1825), p. 137-214.
L'Honoré Naber, "T Leven en Bedrijff van Vice-Admirael de With Zaliger", in: Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap Deel XLVII (1926), p. 47-169.
Warnsinck, J.C.M., Drie zeventiende-eeuwsche admiraals: Piet Heyn-Witte de With-Jan Evertse (Amsterdam 1938) speciaal 55-117.
Doedens, A., Het leven en bedrijf van Witte de With (Franeker 2008).
Doedens, A., Witte de With 1599-1658. Wereldwijde strijd op zee in de Gouden Eeuw (Hilversum 2008).
Drs. C.O. van der Meij bereidt een kritische biografie voor op basis van uitvoerig nieuw wetenschappelijk onderzoek (beoogde publicatiedatum is 2011/2012).
Geschiedenis van het archiefbeheer
Het archief waarvan hier de inventaris volgt, is in hoofdzaak reeds eerder beschreven geweest en wel door de heer S.P. L'Honoré Naber in 1926. ( Zie: "T Leven en Bedrijff van Vice-Admirael de With Zaliger" in: "Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap" Deel XLVII (1926), blz. 50-57. ) Aanleiding daartoe was een artikel verschenen in "De Navorscher van 1880 ( blz. 483-485. ) , waarin de schrijver Jhr. Mr. E.P. Schorer te Middelburg, terloops opmerkt dat tussen zijn archivalia, behalve vele andere stukken, ook nog een levensbeschrijving voorkomt van Witte Cornelisz. de With, getiteld: "T Leven en Bedrijff van Witte Cornelis de With, Ridder etc. :in sijn Leven Vice Admirael over Hollant ende Westvrieslant", auteur: Walterus Breman van der Hagen, 1662.
Deze aantekening in "De Navorscher" deed Naber in 1926 besluiten, het archief "Schorer" op te sporen. De verzameling berustte intussen (na 46 jr.) bij de zoon, Jhr. Mr. J.A. Schorer, die bereidwillig inzage verleende.
Het archief belandde via vererving bij nazaten in Zeeland: de familie Schorer. Jonkheer mr. Jacob Anton Schorer besloot begin jaren twintig tot verkoop van delen van de familiecollectie ten behoeve van het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee, de eerste homorechtenorganisatie in Nederland. ( Theo van der Meer, Jonkheer mr. Jacob Anton Schorer 1866-1957. Een biografie van homoseksualiteit (Amsterdam 2007), p. 33; 260 ) Naderhand werd dit archief in eigendom verworven door Mr. H. Bos Kzn., die het op zijn beurt (in 1947) aan het Algemeen Rijksarchief afstond.
De rechtstitel is (nog) onbekend

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
De ijver waarmee Naber aan het werk toog, sproot niet alleen voort uit zijn belangstelling voor archieven in het algemeen, maar zijn aandacht werd in het bijzonder getrokken door de aanwezigheid van het werkje in handschrift : "T Leven en Bedrijff van Witte Cornelis de With etc.", geschreven door Van der Hagen.
Immers dit werkje kwam, onder dezelfde titel en met de hand van dezelfde schrijver geschreven, sinds 1856 óók voor op het Algemeen Rijksarchief ( Zie: "Archieven Admiraliteitscolleges" XL, 9. ) , en was in de literatuur bekend, doordat Jhr. Mr. J.C. de Jonge er in 1825 een bewerking van gaf in het eerste deel der "Verhandelingen en onuitgegeven stukken betreffende de Geschiedenis der Nederlanden". ( "Levensbeschrijving van Witte Cornelisz. de With, Vice-Admiraal van Holland en Westvriesland" blz. 137-214. )
In de "Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap" worden dan ook door Naber zowel de uitgave op het Rijksarchief (door hem als exemplaar "C" aangeduid), en die uit de verzameling "Schorer" (door Naber exemplaar "B" genoemd), als wel een derde en ouder handschrift ("A" geheten), eveneens afkomstig uit de Verzameling "Schorer", onderling vergeleken, aangevuld en tot één tekst verwerkt. Daarnaast beschrijft hij nummer voor nummer, de overige stukken die in het archief werden aangetroffen.
Toch heeft blijkbaar dhr. Naber in 1926 enkele archivalia niet onder de ogen gehad. De hier volgende inventaris vermeldt derhalve méér, zo b.v. persoonlijke familieaantekeningen van W.C. de W., enkele charters en een genealogische stamboom.
Verantwoording van de bewerking
De inleiding op deze inventaris is gedeeltelijk een herbewerking door drs. C.O. van der Meij, gedaan in 2009 in het kader van het project DTNA, van het origineel van de hand van J.G.F.M.G. baron van Hövell tot Westerflier.
Ordening van het archief
De Hoofdindeling is als volgt opgezet:
Onder "I" worden gegroepeerd de stukken: "W.C.W. 's ambtelijke werkzaamheden betreffende", onder "II" : "Persoonlijke stukken" en onder "III": de "Stukken betreffende zijn familie en levensloop", bij welke laatste groep de verschillende handschriften van "T Leven en Bedrijff" etc. zijn ingedeeld.
Het archief beslaat één archiefdoos.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Collectie Witte de With, nummer toegang 1.10.84, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, With, de, 1.10.84, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Afgescheiden archiefmateriaal
Admiraliteitscolleges, Collectie J.C. de Jonge, inv.nr. 9.
Verwante archieven
Nationaal Archief:
  • Archief Staten-Generaal:
    • - Lias Admiraliteiten.
    • - Archief Staten-Generaal, Verbalen en journalen van zee-officieren betreffende hun zee-reizen in opdracht van de Staten-Generaal.
    • - Rapporten van zeekrijgsraden betreffende de judicature ter zee.
  • Admiraliteitscolleges.
  • Collectie Aanwinsten.