Terug naar zoekresultaten

4.KIVI Inventaris van de verzameling atlassen, kaarten, tekeningen, prenten en foto's van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) [opgericht in 1847], over de periode 1606-1976

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

4.KIVI
Inventaris van de verzameling atlassen, kaarten, tekeningen, prenten en foto's van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) [opgericht in 1847], over de periode 1606-1976

Auteur

R.M. Haubourdin

Versie

22-02-2022

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1991 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Koninklijk Instituut van Ingenieurs
Koninklijk Instituut Ingenieurs / Tekeningen

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1606-1976

Archiefbloknummer

KIVI

Omvang

1051 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het. Een klein gedeelte is gesteld in talen als het, het, heten het.
Nederlands
Latijn
Duits
Frans
Engels

Soort archiefmateriaal

Het archief bevat atlassen, foto's, kaarten, prenten en tekeningen, gedrukt en in manuscript.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Koninklijk Instituut van Ingenieurs 1847-
F.W. Conrad 1800-1870
L.J.A. van der Kun 1801-1864

Samenvatting van de inhoud van het archief

Deze verzameling beeldmateriaal afkomstig van het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs bevat kaarten, atlassen en tekeningen van onder andere waterstaatswerken zoals havens en rivieren, bouw- en constructietekeningen, hydrografische kaarten, plattegronden van steden en kaarten en tekeningen van spoorwegen, zowel in Nederland als in de voormalige overzeese gebiedsdelen. Daarnaast zijn er prenten en foto’s van leden van het KIVI en van historische figuren.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Inleiding
't Wordt altemaal gemortiseerd
Hun kaarten en hun prenten
Met al die prullen: men begeert
Voor ingenieurs, agenten.
Zoo doende wordt de waterstaat
Gemortiseerd door 't syndikaat.
F.W. Conrad (ca. 1825) ( J.G.W. Fijnje, Levensberigt van F.W. Conrad, voorzitter en een der oprigters van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs, 's-Gravenhage 1869-1870, 32. )
De poëzie van F.W. Conrad (1800-1870), oprichter van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI), werd in 1976 realiteit. Want met de openbare veiling in 1976-1977 van de bibliotheek en de kaarten- en tekeningenverzameling van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs te Den Haag om louter financiële redenen raakte deze unieke verzameling van de 19de eeuwse civiele techniek en waterbouwkunde in Nederland verspreid over bibliotheken, musea, archieven en privé-collecties in binnen- en buitenland.
Slechts een gedeelte van het totale kaarten- en tekeningenbezit dat door het Instituut sinds de oprichting in 1847 was verzameld, kon in 1976 en 1977 door het Algemeen Rijksarchief [nu Nationaal Archief] op een veiling worden aangekocht, en is in deze catalogus beschreven.
Het Koninklijk Instituut van Ingenieurs
In 1847 werd het Instituut van Ingenieurs opgericht als een studievereniging met het doel ...de bevordering der wetenschap en kunst van den ingenieur in den uitgestreksten zin... ( H. Lintsen, Ingenieur van beroep, 's-Gravenhage 1985, 23-28. )
De Waterstaatsingenieur F.W. Conrad (1800-1870) had samen met ingenieur L.J.A. van der Kun (1801-1864) en dr. G. Simons (1802-1868), directeur van de Koninklijke Akademie, het initiatief tot de oprichting genomen, om het wetenschappelijk niveau van de civiele ingenieurs door uitwisseling van vakkennis te verhogen.
Het Instituut werd gesticht in het kader van de emancipatie van de civiele ingenieurs, toen met name de Rijkswaterstaatsingenieurs hun prestige ten opzichte van de genie-ingenieurs wilden verbeteren.
Reeds in 1848 werd na goedkeuring van de statuten het predikaat Koninklijk aan het Instituut verleend.
Het KIVI verenigde zowel de ingenieurs van de militaire en civiele scholen, als de praktijk-waterbouwkundigen. Aanvankelijk bestond er verschil in lidmaatschap tussen de leden in het bezit van de titel van ingenieur of architect, behaald aan de K.M.A. en Koninklijke Akademie, en geassocieerde leden zonder dit diploma.
In 1849 verdween dit klasseverschil, en kende men gewone leden, buitengewone en honoraire leden. ( H. Lintsen, Ingenieurs in Nederland in de Negentiende Eeuw, 's-Gravenhage 1980, 204-208. ) Elke maand vond er een ledenvergadering plaats. Op de junivergadering werd rekening en verantwoording afgelegd, het jaarverslag met de ontvangen giften èn boeken, kaarten en tekeningen behandeld en de Raad van Bestuur gekozen. De Raad van Bestuur bestond uit negen leden, waarvan er jaarlijks drie aftraden. ( Nederlandse Staatscourant, 1848, nr. 47, art. 23-38. ) De Raad was het centrale orgaan binnen het KIVI: zij benoemde commissies, stelde de agenda voor de ledenvergaderingen op en voerde de correspondentie.
In 1860 verhuisde het Instituut van Delft naar 's-Gravenhage.
In 1851 werd door KIVI-leden in Nederlands-Indië een Groep Oost-Indië gevormd. In 1875 ontstond hieruit een aparte Afdeling Nederlands-Indië met vestigingen te Batavia en Soerabaja. ( H. Lintsen, Ingenieurs, 226-235. ) In de beginperiode 1850-1900 werd het KIVI sterk bepaald door de civiele ingenieurs. Aangezien bijna het hele korps van Rijkswaterstaat lid was van het KIVI, werd in de vergaderingen, commissies en het tijdschrift van het Instituut de nadruk gelegd op onderwerpen betreffende het rivier- en waterstaatbeheer. Vanaf 1860 werd tevens veel aandacht besteed aan de spoorwegbouw. De grote invloed van de Rijkswaterstaatsingenieurs wordt weerspiegeld door het grote aantal kaarten en tekeningen betreffende het rivierbeheer en de spoorwegbouw, dat in deze catalogus is opgenomen. ( H. Lintsen, Ingenieurs, 204-208. )
Vanwege het eenzijdige karakter van het KIVI werden eind 19de eeuw twee technische verenigingen voor de werktuig- en scheepsbouwkunde en electrotechniek opgericht, die echter in 1899 werden opgenomen in het Instituut. Na deze fusie werd het KIVI een brede ingenieursvereniging met aparte vakafdelingen. Tevens werd in samenwerking met de Vereniging
van Delftse Ingenieurs (VDI), opgericht in 1853 voor de maatschappelijke belangen van ingenieurs, het tijdschrift De Ingenieur uitgegeven.
In 1960 ging de VDI op in het KIVI, dat sindsdien ook de maatschappelijke
belangenbehartiging van ingenieurs als doelstelling kreeg.
Hiermee had het KIVI zich ontwikkeld van een studievereniging tot een beroepsvereniging, die in 1985 ca. 14.000 leden telde.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De verwerving van het archief
Het archief is voor langere tijd in beheer, niet in eigendom verkregen.
De veiling in 1976-1977
De kaarten- en tekeningenverzameling van het KIVI is gevormd door schenkingen en legaten van de leden. Een gering aantal kaarten en tekeningen werd vervaardigd voor lezingen, exposities en andere activiteiten van het KIVI. Aangezien in de 19de eeuw Waterstaatsingenieurs hun kaarten en tekeningen vaak als hun privé-eigendom beschouwden, werden deze na dienstverband niet altijd ingeleverd maar aan het KIVI geschonken of gelegateerd. ( ARA 2, Archief KIVI (2.19.47) inv.nrs. 176.4 en 232. Akten legaten 1904-1921, legaat F. van Salverda. ) In de gedrukte notulen van de jaarvergaderingen van het KIVI zijn lijsten van de ontvangen kaarten en tekeningen met de namen van de schenkers opgenomen. Op het moment van de liquidatie van de bibliotheek in 1976 was de kaartenverzameling van ca. 2000 nummers voornamelijk samengesteld uit topografische, hydrografische en polderkaarten uit de 18e en 19de eeuw van Nederland en voormalig Nederlands-Indië. ( C. Koeman, Collections of maps and atlases in the Netherlands, Leiden 1961, 221. ) Eind 1974 nam de ledenraad op voorstel van het hoofdbestuur het besluit de bibliotheek met de kaarten- en tekeningenverzameling op te heffen. Dit besluit werd louter om financiële redenen genomen, en had als doel via een openbare veiling het boeken- en kaartenbezit zoveel mogelijk te gelde maken ten behoeve van de financiering van de nieuwbouw. Hiervoor werd een contract met de firma Beijers te Utrecht gesloten, waar de kaarten in 1975-1976 werden gecatalogiseerd en gedeponeerd. Ondanks bezwaren van enkele KIVI-leden tegen de verkoop en pogingen van o.a. het Algemeen Rijksarchief om de verzameling in haar geheel te behouden, hield het hoofdbestuur vast aan haar besluit. ( De Ingenieur 88, 1976, 304. Brief van het KIVI d.d. 28-4-1976 aan de Bibliotheekraad. Brief Algemene Rijksarchivaris aan het KIVI d.d. 23-3-1976 nr. D379. Jaarverslag van de Rijksarchiefdienst 1976, 's-Gravenhage 1977, 15. )
Overigens was de kaartenverzameling reeds voor de veiling in 1976 incompleet. Uit vergelijking met de beredeneerde bibliotheekcatalogi van resp. 1856 en 1876 bleek, dat van de oorspronkelijke ca. 2000 nummers nog ca. 500 in de veilingcatalogus van Beijers te koop werden aangeboden.
Omdat zich in de KIVI-verzameling kaarten en tekeningen bevonden van bemoeienis van de rijksoverheid met het rivierbeheer en de spoorwegbouw in de 18de en 19de eeuw behorende tot rapporten en bestekken in de reeds aanwezige archieven, kreeg het ARA van het toenmalige ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk toestemming voor de aankoop van een deel van de verzameling op de veiling. In 1976 werden in totaal 74 veilingnummers met ca. 500 kaarten, tekeningen en foto's aangekocht. In 1977 werd op de veiling van de handschriften-collectie van het KIVI een tweede gedeelte aangekocht. ( Voor de 74 catalogusnummers met ca. 500 bladen werd een bedrag van fl. 38.340,20 betaald, hetgeen neerkomt op fl. 73,- per stuk. In 1977 werd voor fl. 2935,- aan kaarten gekocht (Rapport aankoop KIVI, conventstuk 1976/56). ) Een gedeelte van deze ontbrekende kaarten is reeds in 1879 door het KIVI-bestuur aan het ARA geschonken en opgenomen in de verzameling Hingman (VTHR). ( ARA 2e Afd., archief ARA inv.nr. 54. Ingekomen brieven d.d. 28-10-1879 nr. 212. Betrof kaarten uit de nalatenschap van ing. C. Goekoop. Ibidem inv.nr. 55. Uitgaande brieven d.d. 30-10-1879 nr. 150. ARA K&T, inv.nr. KIVI 537 Veilingcatalogus Beijers 1976. )
Het archief van het KIVI met notulen en correspondentie uit 1847-1960 werd in 1981 aan het ARA overgedragen en berust bij de 2de Afdeling.

Inhoud en structuur van het archief

Verantwoording van de bewerking
Catalogus De indeling van de catalogus is gebaseerd op de oude categorale ordening van de kaarten- en tekeningenverzameling. ( Inv.nr. KIVI 1445. )
In de verdeling in rubrieken is de nadruk van het KIVI op de waterbouwkunde en spoorwegen in 1850-1900 tot uitdrukking gebracht.
De indeling van de rubriek Kartografie algemeen is gebaseerd op die vastgesteld door de commissie voor de topografische index, die vanaf 1850 door het KIVI was belast met de samenstelling van een historisch-kartografische bibliografie. Vreemd genoeg werd in het Répertoire, dat in 1865 door het KIVI werd uitgegeven, geen overzicht van de inhoud van de kaartenverzameling gegeven. Een tweede commissie was overigens belast met het verzamelen van portretten van de KIVI-leden. ( ARA 2e Afd., archief KIVI 2.19.47. inv.nr. 3 Notulen. P.M. Netscher, Répertoire de Cartes, publié par l'institut Royal des Ingénieurs Néerlandais, 's-Gravenhage 1854-1867. Zie C. Koeman, Collections, 221. )
De rubrieken zijn geografisch en chronologisch geordend. De algemene topografische, hydrografische en rivierkaarten met uitsluitend documentaire waarde zijn ingedeeld onder Kartografie algemeen, terwijl de kaarten van specifieke water- en spoorwegbouwwerken in de betreffende rubrieken zijn opgenomen.
Zowel de kaarten als tekeningen zijn volgens de terminologie voor grafische archivalia beschreven. Indien bekend is tevens het doel waarvoor de kaarten en tekeningen zijn getekend, vermeld. De gedrukte kaarten zijn met beknopte titelbeschrijvingen opgenomen, met vermelding van auteur, uitgever, techniek, schaal en jaar.
De in 1879 geschonken kaarten zijn nu met de aangekochte kaarten in deze catalogus weer samengevoegd.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Koninklijk Instituut van Ingenieurs, nummer toegang 4.KIVI, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Koninklijk Instituut Ingenieurs / Tekeningen, 4.KIVI, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Afgescheiden archiefmateriaal
2.22.02 Inventaris van het archief van de verzameling handschriften van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs
2.19.047.01 Inventaris van het archief van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs 1847-1960

Archiefbestanddelen