2.05.81 Inventaris van persoonlijke archieven van enige bewindslieden van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, 1952-1998

Jan Willem Beyen (2 mei 1897-29 april 1976) studeerde van 1914 tot 1918 Rechtswetenschap aan de Universiteit Utrecht. Na zijn studie was hij werkzaam bij de Generale Thesaurie van het ministerie van Financiën, alwaar hij in 1923 benoemd werd tot waarnemend thesaurier-generaal. In 1924 maakte hij de overstap naar Philips waar hij werkte als secretaris van de directie. Nog geen twee jaar later vervolgde hij zijn carrière als directeur van de Javasche Bank te Amsterdam. Hierna werd hij in 1927 benoemd tot directeur van de Rotterdamsche Bank.

Duco Hellema, Bert Zeeman en Bert van der Zwan 'De Nederlandse ministers van Buitenlandse Zaken in de twintigste eeuw' (Den Haag: Sdu uitgevers 1999) p. 200. Verder uitgebreid: W.H. Weenink, 'Bankier van de wereld en Bouwer van Europa. Johan Willem Beyen 1897-1976' (Amsterdam, Uitgeverij Prometheus, Rotterdam, Uitgeverij NRC-Handelsblad, 2005).

In 1935 vertrok Beyen naar het buitenland. Hij werd bij de Bank voor Internationale Betalingen te Bazel aangesteld als vice-president en in 1937 benoemd tot president. Zijn internationale carrière vervolgde hij van 1940 tot 1946 als financieel directeur bij Lever Brothers en Unilever te Londen. Tijdens zijn verblijf in Londen was hij tevens werkzaam als financieel adviseur van de Nederlandse regering in ballingschap. Hij bleef dit tot 1952. In deze zelfde naoorlogse periode (van 1946 tot 1952) was hij de executive director van het Internationaal Monetair Fonds te Washington.

http://www.parlement.com/9291000/bio/01868

Op 2 september 1952 trad Beyen (die partijloos was) naast J.A.H.M. Luns aan als minister van Buitenlandse Zaken (voor een toelichting op dit duaal ministerschap zie pag. 5). Beyen was belast met Europese Zaken en multilaterale betrekkingen. Na zijn ministerschap was hij in 1957 werkzaam als regeringscommissaris voor Duitse aangelegenheden. In die functie hield hij zich bezig met onderhandelingen over geschillen die waren voortgekomen uit de Tweede Wereldoorlog. Het ging hier met name om de grenscorrectie in de Eems-Dollard regio en schadevergoedingen.

Hellema e.a., 'Ministers van Buitenlandse Zaken' p. 207-208

De nevenfuncties van Beyen zijn zeer talrijk geweest. Zo is hij onder meer lid geweest van diverse Raden van Commissarissen zoals die van de KLM, Philips, het Nederlands syndicaat voor China, de Hollandse Beton Maatschappij en de Koninklijke Nederlandsch-Indische Luchtvaart Maatschappij en was hij na zijn ambassadeurschap president van de Raad van Commissarissen van de Rotterdamsche Bank, Wm. H. Müller & Co., de Nederlandsche tak van het Petrofina-concern en de Hollandse Aannemingsmaatschappij.

http://www.parlement.com/9291000/bio/01868

In 1944 was hij hoofd van de Nederlandse afvaardiging naar de conferentie van Bretton Woods, waar geprobeerd werd een nieuw internationale economisch stelsel op te zetten.

Hellema e.a., 'Ministers van Buitenlandse Zaken' p. 200

http://www.parlement.com/9291000/bio/01868

In juli 1927 werd Jan Willem Beyen benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Op 28 april 1951 werd hij Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau.

Ibidem

Op 2 september 1952 trad het derde-kabinet Drees aan. Daarin hadden de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), de Partij van de Arbeid (PvdA), de Christelijk-Historische Unie (CHU) en de Katholieke Volkspartij (KVP) zitting. Bijzonder was dat het kabinet twee ministers voor Buitenlandse Zaken had. Reden hiervoor was dat de uitslag van de verkiezingen tot gevolg had dat de ministersposten evenwichtig verdeeld moesten worden. Dit hield onder meer in dat er een minister zonder portefeuille op Buitenlandse Zaken benoemd diende te worden. Daarnaast was er volgens de historicus Jan Willem Brouwer sprake van een "oude wens van het parlement" om een afzonderlijke minister voor Europese Zaken te benoemen.

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 201

Beyen werd officieel tot minister benoemd en kreeg Europese Zaken en multilaterale betrekkingen toegewezen. Joseph Luns werd benoemd tot minister zonder portefeuille en kreeg niet-Europese aangelegenheden en bilaterale betrekkingen, zoals Indonesië, toegewezen.

Duco Hellema, Buitenlandse politiek van Nederland (Utrecht, Uitgeverij het Spectrum, 1995), p.169

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 201

Volgens Dick Houwaart is het opmerkelijk te noemen dat het kabinet geen regeringsverklaring aflegde. Veertien dagen na het aantreden van het kabinet werd de troonrede voorgelezen door koningin Juliana en voor het kabinet was dit meteen haar regeringsverklaring.

Dick Houwaart, Van Drees tot Kok: een halve eeuw regeren (Kampen, Uitgeverij Kok, 1998), p. 74

Een belangrijk passage uit de troonrede was het voornemen de betrekkingen met Indonesië te verbeteren om zo de besprekingen over de Nederlands-Indonesische Unie te kunnen hervatten.

Houwaart, Van Drees tot Kok, p. 75

http://www.parlement.com/9291000/modules/g0cfvphf

Andere bijzonderheden voor het derde-kabinet Drees waren de watersnoodramp van 1 februari 1953 (waarbij meer dan 1800 mensen omkwamen en de totale schade ruim 500 miljoen gulden bedroeg), de totstandkoming van het Statuut voor het Koninkrijk welke op 29 december 1954 werd afgekondigd (en bepaalde dat Suriname en de Nederlandse Antillen zelfstandige onderdelen van het Koninkrijk werden) en de Greet Hofmans-affaire waarbij koningin Juliana onder dusdanig grote invloed van de gebedsgenezeres Greet Hofmans kwam te staan dat dit bijna tot een constitutionele crisis leidde.

Ibidem

In 1951 richtten Frankrijk, Duitsland, België Luxemburg, Italië en Nederland de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) op. De samenwerking tussen deze Europese landen werd in mei 1952 uitgebreid met een verdrag dat voorzag in de oprichting van een Europese Defensie Gemeenschap (EDG). Uiteindelijk doel van dit verdrag was om de weg vrij te maken voor een overkoepelende Europese Politieke Gemeenschap (EPG).

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 203

In 1952 presenteerde minister Beyen het 'plan-Beyen'; hierin streefde hij naar een economische integratie die begon met een douanegemeenschap binnen de EGKS-landen (hetgeen betekende dat de interne tariefgrenzen zouden worden opgeheven zodat handelsbelemmeringen wegvielen).

http://www.parlement.com/9291000/bio/01868

Hellema, Buitenlandse politiek, p. 171

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 205

In eerste instantie werd het 'plan-Beyen' niet enthousiast ontvangen door de andere EGKS-lidstaten. De doorbraak (voor zijn visie) kwam echter in 1954 toen het Franse parlement het verdrag voor de EDG verwierp. Automatisch gevolg daarvan was dat de oprichting voor een EPG niet kon plaatsvinden. De Europese integratie kreeg hierdoor te kampen met een terugval en dit bleek de kans voor Beyen om zijn plan nogmaals onder de aandacht te brengen.

Ibidem

Beyen zette zijn plannen voor economische integratie om in een gezamenlijk initiatief met de ministers van Buitenlandse Zaken van Luxemburg (Joseph Bech) en België (Paul-Henri Spaak). Dit werd gecombineerd met het voorstel van de Franse politicus Jean Monnet om de EGKS uit te breiden met kernenergie. Dankzij deze koppeling bereikte hij op de conferentie van Messina in juni 1955 samen met de vijf andere lidstaten een akkoord over de uitbreiding van het Europese integratieproces tot alle economische sectoren.

Ibidem

Hellema, Buitenlandse politiek, p. 174

Laurens Jan Brinkhorst (18 maart 1937) studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Leiden alwaar hij in 1959 doctoraal-examen deed. Hierna behaalde hij in 1961 zijn M.A. Public Law and Government aan Columbia University in New York. Zijn eerste baan was tevens in New York, bij advocatenkantoor Shearman & Sterling (1960-1961).

http://www.ez.nl/content.jsp?objectid=10159

Van 1962 tot 1965 was hij werkzaam als wetenschappelijk medewerker van het Europa Instituut van de Universiteit Leiden en van 1965 tot 1967 was hij directeur van dit instituut. In deze zelfde tijd was hij lector Recht van Internationale Organisaties aan deze universiteit om vervolgens van 1967 tot 1973 hoogleraar Europees Recht aan de Rijksuniversiteit Groningen te worden.

http://www.parlement.com/9291000/bio/01738

De politiek betrad hij in juli 1970 toen hij voor D66 lid werd van de Provinciale Staten van Groningen. Deze functie behield hij tot oktober 1971. In mei 1973 werd hij benoemd tot staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese Samenwerking) in het kabinet-Den Uyl. Na het aflopen van zijn staatssecretarisschap in 1977 was hij tot 1982 lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, waar hij van september 1981 tot november 1982 tevens fractievoorzitter was voor D66.

http://www.ez.nl/content.jsp?objectid=10159

Van 1982 tot 1987 was Brinkhorst hoofd van de delegatie van de Europese Gemeenschap te Japan. In 1987 werd hij bij de Europese Gemeenschap benoemd tot directeur-generaal Milieuzaken, Consumentenbelangen en Nucleaire Veiligheid, een functie die hij tot 1994 bekleedde. Van juli 1994 tot juni 1999 was hij lid van het Europees Parlement. Op 8 juni 1999 werd Brinkhorst in het tweede kabinet-Kok (1998-2002) benoemd tot minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Na deze ambtstermijn werd hij deeltijd-hoogleraar Internationaal en Europees Bestuur aan de Universiteit van Tilburg. Op 27 mei 2003 werd hij voor een tweede maal benoemd tot minister, ditmaal van Economische Zaken.

http://www.parlement.com/9291000/bio/01738

Oud-staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Brinkhorst was van juli 2002 tot mei 2003 (tot zijn aantreden als minister van Economische Zaken) adviseur European Affairs bij NautaDutilh Advocaten te Brussel. De nevenfuncties die hij in het verleden bekleedde, waren onder meer het lidmaatschap van de Adviesraad World Resources Institute en lidmaatschap van het curatorium van het Nederlands Economisch Instituut.

http://www.ez.nl/content.jsp?objectid=10159

http://www.parlement.com/9291000/bio/01738

Brinkhorst heeft diverse onderscheidingen ontvangen. Op 11 april 1978 werd hij benoemd in de Orde van de Nederlandse Leeuw en op 10 december 2002 werd hij benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Ibidem

Italië onderscheidde hem met het Grootkruis in de Orde van Verdienste in 1973 en in 1974 ontving Brinkhorst eveneens het Grootkruis van Verdienste van Senegal. Koningin Margrethe II van Denemarken kende hem in 1975 het Grootkruis in de Dannebrogorde toe, de president van de Socialistische Republiek van Roemenië verleende hem in 1975 het Grootkruis in de Orde van Tudor Vladimirescu en België verleende hem in 1976 het Grootkruis in de Orde van Leopold II. Tunesië benoemde Brinkhorst in 1976 tot Commandeur in de Orde van de Republiek van Tunesië, dit naar aanleiding van het ondertekenen van de Maghreb akkoorden.

Departementsarchief code 2 / 1975-1984 / 1446

Voor een beschrijving van het kabinet-Den uyl zie: "Inleiding op de archieven van prof. P.H. Kooijmans", Kabinet-Den Uyl.

Hans van den Broek (11 december 1936) studeerde rechten aan de Universiteit Utrecht. Tevens volgde hij de opleiding senior-management aan "De Baak" te Noordwijk. Zijn eerste baan was die van advocaat en procureur bij advocatenkantoor Briët te Rotterdam (1965-1968). Vervolgens werkte hij als directiesecretaris bij E.N.K.A.-Glanzstoff (tegenwoordig AKZO-Nobel) te Arnhem (1969-1973). Daarnaast werd hij op 1 september 1970 namens de KVP gemeenteraadslid van Rheden (Gelderland), een functie die hij bekleedde tot 21 augustus 1974. In 1973 werd hij eveneens bij E.N.K.A.-Glanzstoff commercieel manager produktiegroep industriële garens.

http://www.parlement.com/9291000/biof/01997

In 1976 maakte Van den Broek de overstap naar de landelijke politiek. Hij werd namens de Katholieke Volkspartij (KVP)

De Katholieke Volkspartij (KVP) fuseerde per 11 oktober 1980 met de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en de Christelijk-Historische Unie (CHU) tot het Christen-Democratisch Appèl (CDA)

Na zijn ministerschap werd Van den Broek lid van de Europese Commissie. Hier was hij belast met buitenlandse betrekkingen en uitbreiding van de Europese Gemeenschap. Deze functie bekleedde hij van januari 1993 tot september 1999. Op 25 februari 2005 is Hans van den Broek benoemd tot minister van Staat, een eretitel die slechts aan enkele oud-politici en oud-staatslieden wordt toegekend.

http://www.regering.nl/actueel/nieuwsarchief/2005/02February/25/0-42-1_42-56012.jsp

In het verleden behoorde het lidmaatschap van het bestuur Nederlands Studenten Afrika Gezelschap tot de nevenfuncties van Van den Broek. Sinds mei 1997 is hij lid van de Raad van Toezicht van de Universiteit Utrecht, sinds januari 2000 voorzitter van de Carnegie-Stichting, sinds maart 2000 voorzitter van het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael (in 2007 kwam hieraan een einde) en sinds mei 2000 voorzitter van het bestuur van Radio Nederland Wereldomroep.

Van den Broek heeft als gedelegeerde deel uitgemaakt van de "bijzondere commissie van onderzoek naar de kennis, die personen hadden van het oorlogsverleden van mr. W. Aantjes en de wijze waarop deze kennis was verkregen en gehanteerd werd" van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.

http://www.grondweteuropa.nl/9326000/1f/j9vvgjnazrhmix9/vg09lliq6gvw

Op 19 januari 1993 kreeg Hans van den Broek het Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau.

http://www.parlement.com/9291000/biof/01997

De resultaten van de Tweede Kamer verkiezingen van 1981 toonden een zeer verdeelde uitslag. Hierdoor waren er zes informateurs en formateurs en uiteindelijk 108 dagen nodig om tot een kabinetsformatie te komen. Op 11 september 1981 werd het tweede kabinet-Van Agt beëdigd. Dit bestond uit het CDA, de PvdA en D66.

Echter voordat de regeringsverklaring was uitgesproken was het kabinet bijna ten val gekomen. Op 16 oktober 1981 leidde onenigheid over bezuinigingen en het creëren van werkgelegenheid tot de ontslagaanvraag van twee PvdA-ministers. Er werden opnieuw twee formateurs aan het werk gezet en na negentien dagen trokken beide ministers hun ontslagaanvraag weer in. Veel mocht dit echter niet baten; op 12 mei 1982 kwam het kabinet alsnog ten val door een ruzie over de Voorjaarsnota.

Gezien de korte periode waarin het kabinet-Van Agt regeerde, heeft het weinig beleid ten uitvoer kunnen brengen. Dit gold ook voor staatssecretaris Van den Broek. Een goede illustratie hiervan is het feit dat er slechts twee dossiers in het departmentsarchief van het ministerie aanwezig zijn van zijn werkzaamheden als staatssecretaris.

De resultaten van de Tweede Kamer verkiezingen van 1981 toonden een zeer verdeelde uitslag. Hierdoor waren er zes informateurs en formateurs en uiteindelijk 108 dagen nodig om tot een kabinetsformatie te komen. Op 11 september 1981 werd het tweede kabinet-Van Agt beëdigd. Dit bestond uit het CDA, de PvdA en D66.

Houwaart, Van Drees tot Kok, p. 149

Echter voordat de regeringsverklaring was uitgesproken was het kabinet bijna ten val gekomen. Op 16 oktober 1981 leidde onenigheid over bezuinigingen en het creëren van werkgelegenheid tot de ontslagaanvraag van twee PvdA-ministers. Er werden opnieuw twee formateurs aan het werk gezet en na negentien dagen trokken beide ministers hun ontslagaanvraag weer in. Veel mocht dit echter niet baten; op 12 mei 1982 kwam het kabinet alsnog ten val door een ruzie over de Voorjaarsnota.

Houwaart, Van Drees tot Kok, p. 150

Gezien de korte periode waarin het kabinet-Van Agt regeerde, heeft het weinig beleid ten uitvoer kunnen brengen. Dit gold ook voor staatssecretaris Van den Broek. Een goede illustratie hiervan is het feit dat er slechts twee dossiers in het departmentsarchief van het ministerie aanwezig zijn van zijn werkzaamheden als staatssecretaris.

Nadat alle PvdA-ministers en -staatssecretarissen hun ontslag hadden ingediend in het tweede kabinet-Van Agt, werd er een minderheidskabinet gevormd door alle lege posten op te vullen vanuit het CDA en D66. Het kabinet werd op 29 mei 1982 beëdigd en had als voornaamste taak het uitschrijven van nieuwe verkiezingen. Deze hadden plaats op 6 september van datzelfde jaar en maakten na drie maanden een eind aan het derde kabinet-Van Agt.

Ibidem, p. 157-158

In het eerste kabinet-Lubbers hadden leden van het CDA en de VVD zitting. Het kabinet werd op 4 november 1982 beëdigd en legde op 22 november haar regeringsverklaring af. De in rap tempo stijgende werkloosheid baarde het zojuist aangetreden kabinet zorgen en de angst bestond dat de staatschuld een ongekende hoogte zou bereiken. Daarom werden zware maatregelen aangekondigd. De werkgelegenheid moest beter onder de bevolking worden verdeeld en overheidstekorten dienden drastisch te worden teruggebracht.

Ibidem, p. 164

http://www.parlement.com/9291000/modules/g0cb6864

Daarnaast was er het voornemen om meer dan honderdduizend woningen voor de sociale woonsector bij te laten bouwen, alsmede de tarieven voor het openbaar vervoer met gemiddeld tien procent te laten stijgen. Met betrekking tot de verschillende delen van het Koninkrijk nam het kabinet zich voor een Ronde Tafelconferentie te organiseren om de verhoudingen met de Nederlandse Antillen nader te bekijken. Dit leidde uiteindelijk tot de status aparte voor Aruba.

Houwaart, Van Drees tot Kok, p. 164-166

Belangrijkste twistpunt in de regeringsverklaring was echter de voorgenomen plaatsing van kruisraketten. Het voornemen werd op 1 november omgezet in het definitieve besluit van het kabinet tot plaatsing op de luchtmachtbasis Woensdrecht. Dit leidde tot groot maatschappelijk verzet en één van de grootste massabetogingen ooit in Nederland.

Ibidem, p. 166

Het buitenlands beleid van minister Van den Broek was zeker in de eerste jaren na zijn aantreden een voortzetting van het Nederlandse beleid zoals dat al sinds de jaren zestig was geweest.

Hellema, Buitenlandse politiek, p. 319

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 270-272

Deze kenmerken waren het sterkst zichtbaar in zijn houding tijdens de Koude Oorlog. Voorbeeld hiervan is het besluit tot de plaatsing van kruisraketten in Nederland. Tijdens de eerste termijn van Van den Broek als minister van Buitenlandse Zaken, was de relatie tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie opnieuw verslechterd. De NAVO besloot daarop kruisraketten te plaatsen in Europa en het kabinet stemde ermee in om deze op Nederlandse bodem te laten plaatsen. Deze instemming had volgens de historicus Paul Rusman voor Van den Broek echter meer te maken met herstel van het Nederlandse aanzien binnen de NAVO dan binnenlands-politieke redenen.

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 271-272

Een terugkerend onderwerp tijdens het ministerschap van Van den Broek was Suriname. Naar aanleiding van de decembermoorden van 7 december 1982 in Suriname, legde hij een week later een verklaring af in de Tweede Kamer

http://www.parlement.com/9291000/biof/01997

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 273

Andere onderwerpen die een rol speelden in het buitenlands beleid van Van den Broek waren onder meer de Golfoorlog (waarbij Van den Broek een groot voorstander was van een aanzienlijke Nederlandse bijdrage), de Scud-aanval van Irak op Tel Aviv op 8 januari 1991 waarna Nederland Patriot-luchtafweerraketten aan Israël aanbood, de levering van onderzeeërs aan Taiwan en de gevolgen daarvan voor de betrekkingen tussen China en Nederland, de West-Duitse eenwordingspolitiek, het Nederlandse EG-voorzitterschap in 1991 en de "Zwarte Maandag" in Maastricht toen het Nederlandse voorstel voor een Europese Politieke Unie van de tafel werd geveegd

Zie ook: "Inleiding op de archieven van P. Dankert", onder de rubriek Europa

Zie ook: "Inleiding op de archieven van prof. dr. J.P. Pronk", onder de rubriek Ontwikkelingssamenwerking

Hellema e.a., Ministers van Buitenlandse Zaken, p. 273-278 en http://www.parlement.com/9291000/biof/01997